Η κοινωνική απόρριψη στην εφηβεία “Μη μ΄ αφήνεις απ΄ έξω…”

Η κοινωνική απόρριψη συμβαίνει όταν ένα άτομο εσκεμμένα αποκλείεται από μια κοινωνική σχέση ή κοινωνική αλληλεπίδραση. Η απόρριψη αυτή έχει να κάνει με κοινωνικούς και όχι πρακτικούς λόγους. 

Το άτομο μπορεί να απορριφθεί είτε από ένα άλλο άτομο, είτε από μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων. Επίσης, η απόρριψη μπορεί να πάρει ενεργητική μορφή και να περιλαμβάνει εκφοβισμό, πειράγματα και γελοιοποίηση, ή να έχει παθητική μορφή όπως όταν κάποιος απλά αγνοεί το άτομο.

Αν και οι άνθρωποι είναι κοινωνικά όντα, συχνά η απόρριψη είναι αναπόφευκτη στη ζωή μας. Μπορεί όμως να πάρει ιδιαίτερα αρνητικές διαστάσεις όταν είναι παρατεταμένη ή εμφανίζεται με συνέπεια, όταν η σχέση είναι σημαντική, όταν οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση, ή όταν ένα άτομο είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στην απόρριψη.

Η εμπειρία της κοινωνικής απόρριψης μπορεί να οδηγήσει σε μια σειρά από δυσμενείς ψυχολογικές συνέπειες όπως στη μοναξιά, στη χαμηλή αυτοεκτίμηση, στην επιθετικότητα και στην κατάθλιψη.

Πώς βιώνουν οι έφηβοι την κοινωνική απόρριψη;

Κατά τη διάρκεια της εφηβείας, οι σχέσεις με τους συνομηλίκους έχουν όλο και μεγαλύτερη σημασία και αρχίζουν να διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην κοινωνική ζωή των εφήβων. Σε αυτήν την ηλικία, υπάρχει δραματική αύξηση του χρόνου που περνούν οι έφηβοι με φίλους σε σχέση με άλλες δραστηριότητες. Αυτό που συμβαίνει όμως, είναι ότι όσο περισσότερος χρόνος δαπανάται σε ομάδες συνομηλίκων, η απόρριψη γίνεται όλο και πιο δεδομένη και έτσι οι συναισθηματικές και κοινωνικές προκλήσεις αυξάνουν!

Οι έρευνες δείχνουν πως οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στην κοινωνική απόρριψη σε σύγκριση με τους ενήλικες και τα μικρότερα παιδιά. Πολλοί άνθρωποι θυμούνται με απίστευτη λεπτομέρεια τις στιγμές εκείνες που ως έφηβοι απορρίφθηκαν από ομάδες, κλίκες και άτομα. Αν και η απόρριψη είναι σχεδόν αναπόφευκτη στην κοινωνική ζωή των εφήβων, παρόλα αυτά, οι έφηβοι τη βρίσκουν ως μια πολύ στρεσογόνα εμπειρία. Το ερώτημα που έχει απασχολήσει... 
τους ερευνητές είναι γιατί η απόρριψη βιώνεται τόσο έντονα σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα;

Μια πιθανή και ενδιαφέρουσα εξήγηση που έχει δοθεί, είναι πως οι περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με την επεξεργασία και τη διαχείριση συναισθημάτων, βρίσκονται ακόμα σε ανάπτυξη. Παρόλο που η κοινωνική απόρριψη προκαλεί άσχημα συναισθήματα σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, η σημασία που δίνουν οι έφηβοι στις σχέσεις με τους συνομηλίκους σε συνδυασμό με την έλλειψη ικανότητας να διαχειριστούν με ωριμότητα αυτά τα συναισθήματα, τους κάνουν πολύ πιο ευάλωτους στην απόρριψη.

Το ότι ο εγκέφαλος συνεχίζει και αναπτύσσεται στη διάρκεια της εφηβείας και σε όλη τη δεύτερη δεκαετία της ζωής, μπορεί να εξηγήσει και ένα πλήθος συμπεριφορών που στερεοτυπικά συνδέονται με αυτήν την ηλικία, όπως η ανάληψη ρίσκου, οι αλλαγές στη διάθεση, τα ωράρια ύπνου κ.α., αναφέρουν οι ερευνητές. Αυτή η παρατεταμένη ανάπτυξη και ευπλασία του εγκεφάλου όμως, είναι αυτή που τελικά επιτρέπει στον ανθρώπινο εγκέφαλο να πετύχει την περίπλοκη κοινωνική σκέψη των ενηλίκων!

Πώς μπορούν οι έφηβοι να αντιμετωπίσουν την κοινωνική απόρριψη;

Ο χρόνος που δαπανάται με τους συνομηλίκους κατά τη διάρκεια της εφηβείας, δε συνδέεται μόνο με προκλήσεις, αλλά και με πολλά οφέλη όπως τη συντροφικότητα, το σεβασμό και την κοινωνική υποστήριξη. Αν και οι γονείς μπορεί να ενοχλούνται από αυτή την αλλαγή, έρευνες δείχνουν πως η κοινωνική υποστήριξη από συνομηλίκους μπορεί να συνδέεται τόσο με βραχυπρόθεσμα, όσο και με μακροπρόθεσμα οφέλη που μπορούν να βοηθήσουν τους νεαρούς έφηβους να αποφύγουν τις αρνητικές συνέπειες της απόρριψης κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Πιο συγκεκριμένα έχει βρεθεί πως οι ισχυρές φιλίες λειτουργούν σαν ασπίδα και μειώνουν την πιθανότητας μελλοντικής απόρριψης.

Μπορεί να ακούγεται κάπως ειρωνικό, αλλά αυτό που φαίνεται να ισχύει με βάση τα ευρήματα είναι πως ακόμα και αν η συναναστροφή με συνομηλίκους αυξάνει την πιθανότητα απόρριψης, οι στενές σχέσεις και οι φιλίες με τους συνομηλίκους, είναι αυτές που παρέχουν μια υποστηρικτική διέξοδο για τους εφήβους!

Όταν οι έφηβοι γνωρίζουν πως έχουν αξιόπιστους φίλους που μπορεί νοιάζονται για αυτούς, αναπτύσσουν μια ισχυρή αίσθηση του ανήκω και της αποδοχής, και έτσι ανησυχούν λιγότερο για την αρνητική αλληλεπίδραση με άλλα άτομα. Το αίσθημα αυτό της αποδοχής είναι τόσο σημαντικό και έντονο, που εσωτερικεύεται από τον έφηβο και λειτουργεί σαν εφόδιο για να αντιμετωπίσει την πιθανή απόρριψη και τις αρνητικές επιπτώσεις της στο μέλλον!

Ο ρόλος των γονιών.

Αν και οι έφηβοι μπορεί να επιλέγουν να περνούν περισσότερο χρόνο με άτομα της ηλικίας τους, αυτό δε σημαίνει ότι οι γονείς έχουν σταματήσει να έχουν επιρροή στο συναισθηματικό τους κόσμο, στην υγιή ανάπτυξη της προσωπικότητας και της ταυτότητάς τους, καθώς και στην μελλοντική πορεία που θα ακολουθήσουν ως ενήλικες.

Η καλή επικοινωνία, η αποδοχή, ο σεβασμός και η άνευ όρων αγάπη των γονιών ήταν, είναι και θα παραμείνει η πιο βασική προϋπόθεση για να λειτουργήσουν ως στηρίγματα στις όποιες προκλήσεις βρεθούν στο δρόμο τους!

Parentshelp.gr

Βιβλιογραφία:

Masten, C. L., Telzer, E. H., Fuligni, A. J., Lieberman, M. D. & Eisenberger, N. I. (2012). Time Spent With Friends in Adolescence Relates to Less Neural Sensitivity to Later Peer Rejection. Social Cognitive and Affective Neuroscience, 7 (1), 106-114.

Sebastian, C. (2012). Don’t leave me out! The Psychologist, 25 (11), 820-823.

Kipling, D., Forgas, P. & Hippel, W. (2005). The Social Outcast: Ostracism, Social Exclusion, Rejection, and Bullying. Psychology Press. ISBN 1-84169-424-X.