Τα άγχη των παιδιών

Το άγχος αποτελεί ένα βασικό στοιχείο στην ζωή των παιδιών και των ενηλίκων. Το άγχος έχει σχέση με την δυνατότητες προσαρμογής γενικά σε αλλαγές που συμβαίνουν στο οικογενειακό τους και στο ευρύτερο περιβάλλον και με την προπάθεια να μπορέσουμε να ελέγξουμε αυτές τις αλλαγές.

Οι αλλαγές που έχουν σχέση με την οικογενειακή κατάσταση και το συναισθηματικό πεδίο της οικογένειας το οποίο νιώθουν και αντιλαμβάνονται τα παιδιά, πολλές φορές λανθασμένα. Οι αλλαγές επίσης αφορούν τα παιδιά διότι πολύ γρήγορα αναγκάζονται να αφήσουν την οικογενειακή τους εστία και να πάνε στον παιδικό σταθμό, μετά στο νηπιαγωγείο, στο δημοτικό, στο γυμνάσιο. Οι αλλαγές αυτές προκαλούν άγχος το οποίο εκφράζεται με διαφορετικές μορφές.

Πολλές φορές οι γονείς βρίσκονται μπροστά σε μια ανεξήγητη, για αυτούς, έκφραση άγχους των παιδιών τους, η οποία τους προβληματίζει και μπορεί να τους κάνει να αισθανθούν πολύ άσχημα και μέσα από τις προσπάθειές τους να τα ηρεμήσουν, μπορούν να προκαλέσουν μεγαλύτερο άγχος από πριν.

Κατ αρχάς πρέπει να γνωρίζουν ότι έως ένα βαθμό, οι καταστάσεις αυτές αποτελούν μια φυσιολογική εξέλιξη των παιδιών και έχουν σχέση με ψυχοσωματική τους όσο και με την κοινωνική τους ανάπτυξη. Έτσι τα παιδιά εκδηλώνουν μορφές άγχους όπως οι ενήλικες, και το εκφράζουν με διαφορετικό τρόπο όπως και αυτοί. Δυστυχώς όμως είναι πιο δύσκολο να το αντιληφθούμε στην περίπτωση τους διότι δεν έχουν την δυνατότητα να μεταδώσουν αυτό που αισθάνονται όπως οι ενήλικες.

Μέχρι τα 5 χρόνια τους τα παιδιά μπορούν να εκδηλώσουν το άγχος τους μέσα στην οικογενειακή εστία σαν φόβο στο σκοτάδι, φόβο των τεράτων, μπορούν να έχουν εφιάλτες. Ακόμα όμως και αν εμείς θεωρούμε ότι αυτοί οι φόβοι είναι παράλογοι πρέπει να τους λάβουμε υπόψιν και να προσπαθήσουμε να τους καταλάβουμε.

Μια άλλη σειρά από φόβους μετά την ηλικία των 5 χρονών έχουν σχέση με την πραγματικότητα και τον κόσμο εκτός της οικογενειακής εστίας, όπως ο φόβος μην χαθεί, μήπως έχει κάποιο ατύχημα, μήπως τον κλέψουν. Επίσης μπορεί να εκφράσει φόβο για τη φωτιά, για τα ζώα, για αεροπλάνα, τραίνα, φόβο σε θορύβους, ή φόβο της αποτυχίας σε περίπτωση που εξασκεί κάποιο άθλημα.

Βασικά το πρώτο άγχος που παρατηρείται στα παιδιά είναι το άγχος του αποχωρισμού του από την οικογένεια και η είσοδός του στο σχολικό περιβάλλον.

Ο άγχος της εγκατάλειψης
Ο φόβος της εγκατάλειψης από τον γονέα είναι φυσιολογικός στην βρεφική ηλικία. Έτσι τα παιδιά στην ηλικία των 7 μηνών εκδηλώνουν άγχος με την παρουσία αγνώστων προσώπων και προτιμούν να μένουν στην αγκαλιά των γονιών τους, παρά να τα παίρνει κάποιος ξένος στα χέρια του. Σε αυτή την περίπτωση οι κραυγές του είναι ένα σημάδι του άγχους του όταν οι γονείς το αφήνουν. Αυτό συμβαίνει διότι οι γονείς προσφέρουν με την παρουσία τους ένα συναίσθημα ασφάλειας σε σχέση με τον εξωτερικό κόσμο. Αργότερα όταν φθάσει στην ηλικία των 3-4 ετών μπορεί να ανεχθεί καλύτερα αυτό το αποχωρισμό, αν και κάθε αποχωρισμός εμπεριέχει πάντα ένα σχετικό άγχος.

Το άγχος του σχολικού περιβάλλοντος
Όπως είπαμε πάρα πάνω όταν έρθει η ώρα να απομακρυνθούν και να πάνε σχολείο εμφανίζεται το άγχος στο καινούργιο περιβάλλον. Το άγχος αυτό που προκαλεί το νέο περιβάλλον, ενώνεται με τον φόβο της εγκατάλειψης, καθώς και με τον φόβο της αποτυχίας και αν προσθέσουμε και την έκθεσή του σε καινούργια πρόσωπα που το περιβάλλουν, τότε μπορούμε να φαντασθούμε τι μπορεί να αισθάνεται ένα παιδί. Για αυτό το λόγο θα πρέπει οι γονείς να μην προστρέξουν στις εύκολες δικαιολογίες, ότι δηλαδή είναι τεμπέλικο και θέλει να αποφύγει τα μαθήματα. Στην ουσία είναι ένα πραγματικό άγχος που θα πρέπει να τους κάνει να σκύψουν πάνω σε αυτό και μάλιστα, σε μερικές περιπτώσεις, να πάρουν την συμβουλή κάποιου ειδικού.

Οι εκφράσεις του άγχους
Το άγχος των παιδιών εκφράζετε μέσα από τις σκέψεις που κάνουν όπως “Η μητέρα φεύγει” “Με αφήνει” “ “Είμαι κακό παιδί”, “Οι άλλοι με κοροϊδεύουν” “ Δεν με αγαπάει κανείς” κ. λ. π.
Το άγχος εκφράζεται μέσα από το συναίσθημα που τα καταλαμβάνει σαν μια γενική θλίψη, που τα κάνει να είναι κλειστά απομονωμένα και να μην μιλάνε πολύ. Πολλές φορές δείχνουν ότι δεν τα ικανοποιεί τίποτα, είναι συνεχώς ανήσυχα και άλλες φορές θυμώνουν πολύ εύκολα. Γενικά νιώθουν μια ματαίωση.

Το άγχος εκφράζεται σωματικά. Οι σωματικές εκφράσεις του εκδηλώνονται μέσω συνεχών παραπόνων ότι πονάει το στομάχι τους, ότι έχουν πονοκεφάλους, κάνουν εμετό, κάνουν συχνές διάρροιες και κλαίνε με το παραμικρό, φοβούνται το σκοτάδι, καθώς και τους αγνώστους που τα πλησιάζουν.

Το άγχος εκφράζεται στην συμπεριφορά τους π.χ. Δεν κοιμούνται εύκολα, παραπονιούνται για εφιάλτες. Αποφεύγουν τα άλλα παιδιά, δεν παίζουν μαζί τους, μένοντας μόνα, ή γίνονται επιθετικά και χαλάνε το παιχνίδι με τα άλλα παιδιά.
Το άγχος εκφράζεται στις σχέσεις τους, δηλαδή μένουν απομονωμένα είναι κολλημένα στους γονείς τους, δύσκολα κάνουν φίλους και δύσκολα παίζουν με άλλα παιδιά.

Η οικογένεια
Οι γονείς πρέπει να γνωρίζουν ότι το εκ άγχος των παιδιών αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι των οικογενειακών συνθηκών που το περιβάλλουν και το τροφοδοτούν. Διότι όταν ένα παιδί εκδηλώνει κάποιο άγχος αυτό εμφανίζεται σε ένα ορισμένο οικογενειακό περιβάλλον και δηλώνει την σχέση του με αυτό, δηλαδή απευθύνεται στα άλλα μέλη της οικογένειας που το περιβάλλουν ζητώντας την προσοχή και την εν γένει ενασχόληση με αυτό. 

Δηλαδή δεν μπορούμε να το ορίσουμε σαν κάτι ξέχωρο από την οικογένεια που εμφανίζεται. Θα μπορούσαμε να το ορίσουμε σαν μια έκφραση οικογενειακή και όχι μόνο σαν έκφραση του παιδιού.

Για αυτό πρέπει να γνωρίζουμε ότι είμαστε πρότυπα για τα παιδιά μας και σαν πρότυπα αποτελούμε μοντέλα μίμησης. 

Με αυτό τον τρόπο όταν το παιδί έχει να κάνει με μια μητέρα η οποία πανικοβάλλεται με το παραμικρό για αυτό που συμβαίνει στην ίδια ή στο παιδί της, όταν δείχνει “χαμένη” χωρίς καμιά εμπιστοσύνη στον εαυτό της, τότε το παιδί της, πρέπει να είναι βέβαιη, ότι θα αντιδράσει με τον ίδιο τρόπο σε παρόμοιες καταστάσεις. 

Αυτό αφορά και τον πατέρα σε αντίστοιχες καταστάσεις και σε γενικό επίπεδο αφορά και την σχέση τους σαν ζευγάρι και τον τρόπο που αντιδρούν και εκφράζονται μεταξύ τους. Π. Χ. Όταν έχουμε ένα γονέα ο οποίος εκφράζει ανησυχία την νύχτα, είτε διότι φοβάται τους κλέφτες, ή το σκοτάδι, όταν δεν κοιμάται κανονικά ή δημιουργεί συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια, το παιδί είναι εκεί για να συλλέξει το άγχος που απορρέει από τέτοιες μορφές οικογενειακών καταστάσεων.

Τι κάνουμε
Κατ ΄αρχάς θα πρέπει να ασφαλίσουμε μια ζωή οργανωμένη ώστε να αποκτήσει κάποιες βασικές συνήθειες, κάποια όρια που έχουν να κάνουν με τις ώρες του ύπνου, τις ώρες του παιχνιδιού, και γενικά η καθημερινότητα του να έχει μια ροή σίγουρη που του προσδίδει μια ασφάλεια, η οποία εμπεριέχει την παρουσία και το ενδιαφέρον του γονέα κάθε στιγμή της ημέρας, αλλά και της νύχτας. 

Σε αυτή την περίπτωση καλό είναι να είμαστε υποστηρικτικοί σε ότι αφορά την ικανότητα του να κάνει πράγματα, είτε πρόκειται για το παιχνίδι, είτε για το διάβασμα. Αυτό επίσης προδικάζει το γεγονός ότι πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στην επικοινωνία μαζί του και να μην ξεχνάμε να το επιβραβεύουμε για κάθε τι που καταπιάνεται ακόμα και αν συναντά δυσκολίες να το τελειώσει. Καλό είναι να συζητήσουμε μαζί του για αυτές τις τις δυσκολίες, προσπαθώντας να το κάνουμε να μιλήσει για το πως σκέπτεται να τις ξεπεράσει ή να του δώσουμε κάποια άλλη ιδέα για αυτό.

Από την άλλη πρέπει να το ακούσουμε το παιδί μας, να το ασφαλίσουμε χωρίς να ενδυναμώσουμε τους φόβους του. Θα πρέπει να δώσουμε σημασία σε αυτούς τους φόβους και συγχρόνως να μην το αποπάρουμε ή το χειρότερο το κοροϊδέψουμε για τους φόβους που έχει. Πρέπει να το βοηθήσουμε να βάλει .... λόγια στο συναίσθημά του, ρωτώντας το αν φοβάται και τι. Μπορούμε να τον προκαλέσουμε να κάνει μια ζωγραφιά ή να γράψει κάτι πάνω σε αυτό. Αρά να μην κάνουμε ότι θα κυνηγήσουμε, ή θα διώξουμε το “κακό” για να το ηρεμήσουμε, διότι τότε το επιβεβαιώνουμε ότι το “κακό”υπάρχει. Το ρωτάμε πάνω στους φόβους του όσο και αν φαίνονται μη ρεαλιστικοί, ακούμε αυτό που έχει να μας πει και συζητώντας του δίνουμε το χρόνο να τους ξεπεράσει.
Δηλαδή με κανένα τρόπο δεν προσπαθούμε να αποφύγουμε τους φόβους του, αλλά το αντίθετο. Αν π. χ. έχει σχέση με τον αποχωρισμό, μπορούμε να το ρωτήσουμε, αν πιστεύει ότι η μαμά μπορεί να το ξεχάσει στο σχολείο και να μην πάει να το πάρει; Αν αυτό έχει γίνει ποτέ; Αν φοβάται τους σκύλους μπορούμε να να διαβάσουμε μαζί ένα βιβλίο για αυτό το ζώο. Με λίγα λόγια, στόχος μας είναι να δώσουμε την δυνατότητα στο παιδί να υπερβεί σιγά, σιγά τους φόβους του, έχοντας μας δίπλα του.
Πιο συγκεκριμένα
α) ΚΑΤ' ΑΡΧΑΣ ΕΙΜΑΣΤΕ ΥΠΟΜΟΝΕΤΙΚΟΙ. ΤΟΥ ΠΑΡΕΧΟΥΜΕ ΤΟΝ ΧΡΌΝΟ ΝΑ ΚΑΤΑΝΙΚΗΣΕΙ ΤΟΝ ΦΟΒΟ ΤΟΥ, ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΣΙΓΑ ΣΙΓΑ ΤΟΝ ΤΡΌΠΟ.
β) ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ. ΦΤΙΑΧΝΟΥΜΕ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΤΟ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΕ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΟΠΟΥ Ο ΦΟΒΟΣ ΞΕΠΕΡΝΙΕΤΑΙ.
γ) ΤΟ ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΟΥΜΕ ΟΤΑΝ ΚΑΤΑΦΕΡΝΕΙ ΝΑ ΥΠΕΡΝΙΚΗΣΕΙ ΤΟΥΣ ΦΟΒΟΥΣ ΤΟΥ.
δ) ΣΕ ΚΆΘΕ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΑ “ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ” ΤΟΥ ΠΑΡΕΧΟΥΜΕ ΤΟΝ ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΟ ΧΡΌΝΟ ΝΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΕΊ.
ε) ΤΟΥ ΥΠΕΝΘΥΜΙΖΟΥΜΕ ΣΥΝΕΧΩΣ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΠΟΥ ΔΕΝ ΑΙΣΘΑΝΕΤΑΙ ΦΟΒΟ ΓΙΑ ΑΥΤΆ.
ζ )ΚΑΙ ΠΟΤΕ, ΜΑ ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΤΟ ΣΥΓΚΡΙΝΟΥΜΕ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΑΙΔΙΑΚΙΑ.

Κερεντζής Λάμπρος