Το φαινόμενο του «παγόβουνου» στην έκταση της βίας κατά των παιδιών - Και οι φορείς; «την τύφλα μας την μαύρη»…

Γιώργος Νικολαΐδης

Το φαινόμενο της κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών παρομοιάζεται συχνά διεθνώς ως «παγόβουνο»: όπως ακριβώς στα παγόβουνα μικρό μόνο μέρος του όγκου τους εξέχει από την επιφάνεια της θάλασσας (περίπου το ένα δέκατο) ενώ το μεγαλύτερό τους μέρος παραμένει αθέατο μέσα στο νερό, έτσι και στην περίπτωση της βίας κατά των παιδιών λίγες είναι οι περιπτώσεις εκείνες που γίνονται γνωστές ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις οι μόνοι που θα μάθουν τα γεγονότα είναι τα θύματα και οι δράστες.

Η έρευνα BECAN για την έκθεση των παιδιών σε βία στην Ελλάδα
Η θεωρητική αυτή περιγραφή απέκτησε για πρώτη φορά στην χώρα μας και μια ποσοτική αποτίμηση με τα αποτελέσματα της έρευνας BECAN (www.becan.eu) της Διεύθυνσης Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού. 

Στην έρευνα αυτή που αποτέλεσε μέρος μιας ευρύτερης έρευνας για την έκταση και τα χαρακτηριστικά της κακοποίησης – παραμέλησης των παιδιών σε 9 Βαλκανικές χώρες (η μεγαλύτερη στην Ευρώπη μέχρι σήμερα έρευνα για το θέμα με συνολικό δείγμα 63.500 παιδιά και τους γονείς τους), ερευνήθηκε μέσω ανώνυμου ερωτηματολογίου, η έκθεση σε περιστατικά βίας παιδιών ηλικίας 11, 13 και 16 ετών σε τυχαία επιλεγμένο, αντιπροσωπευτικό δείγμα 15.000 παιδιών στην Ελλάδα. 

Παράλληλα, καταμετρήθηκε στις ίδιες γεωγραφικές περιφέρειες, για τις ίδιες ηλικίες και για το ίδιο χρονικό διάστημα (το ημερολογιακό έτος 2010) πόσα τέτοια περιστατικά ήρθαν σε γνώση υπηρεσιών υγείας, πρόνοιας, δικαιοσύνης, δημόσιας τάξης και εκπαίδευσης του κυβερνητικού και μη κυβερνητικού τομέα. Η σύγκριση ήταν δυστυχώς άκρως αποκαλυπτική…

Ένα στα 20-30 παιδιά που γνωρίζει ο καθένας μας είναι θύμα…
Στο ανώνυμο ερωτηματολόγιο, τα ίδια τα παιδιά ανέφεραν πως το προηγούμενο δωδεκάμηνο από του χρόνου διεξαγωγής της έρευνας είχαν στην διάρκεια του προηγούμενου χρόνου τουλάχιστον μια εμπειρία έκθεσής τους σε σωματική βία σε ποσοστό 47,4% ενώ το 6-6,5% των παιδιών ανέφεραν εμπειρίες έκθεσής τους σε 9 ή περισσότερους διαφορετικούς τύπους σωματικής βίας (δηλαδή και χτύπημα με τα χέρια ή με τα πόδια και χτύπημα με αντικείμενο και κάψιμο και πλήγμα από μαχαίρι ή ανάλογο όργανο και ούτω καθεξής). 

Αναφορικά δε με την έκθεση των παιδιών σε ανεπιθύμητες σεξουαλικές εμπειρίες το συνολικό ποσοστό ήταν 9,5% εκ των οποίων το 4,5% των εμπειριών έκθεσης σε σεξουαλική βία εμπεριείχε και σωματική επαφή μεταξύ θύματος και δράστη ή δραστών με 2% αφορά απόπειρες βιασμού των παιδιών. Μάλιστα, σε ένα ποσοστό 3,4% του αντιπροσωπευτικού αυτού δείγματος τα παιδιά ανέφεραν εντός του 2010 εμπειρίες θυματοποίησής τους και από τους τέσσερις βασικούς τύπου βίας: και σωματική και σεξουαλική και ψυχολογική και παραμέληση. 

Και χωρίς περαιτέρω σύγκριση τα αποτελέσματα αυτά είναι αποκαλυπτικά για το μέγεθος του προβλήματος. 

Ο καθένας μας γνωρίζει στον ευρύτερο οικογενειακό ή κοινωνικό του κύκλο 20 ή 30 παιδιά. Σε κανενός το μυαλό δεν υπάρχει συνήθως η υπόνοια ότι ένα από αυτά τα παιδιά που γνωρίζουμε έχει υπάρξει θύμα π.χ. απόπειρας βιασμού ή πολλαπλής σωματικής κακοποίησης ή κακομεταχείρισης. Καθώς, όμως, τα αποτελέσματα αυτά προέκυψαν από έρευνα σε τυχαίο δείγμα του γενικού παιδικού πληθυσμού σημαίνουν ότι ισχύουν μάλλον και για τα παιδιά που γνωρίζει ο καθένας και η καθεμιά μας ανά την Ελλάδα…

Και οι φορείς; «την τύφλα μας την μαύρη»…
Στον αντίποδα όλων αυτών η εικόνα της επίγνωσης του συνόλου των φορέων και υπηρεσιών είναι μάλλον απογοητευτική. Για το ίδιο χρονικό διάστημα όλοι οι φορείς μαζί «έμαθαν» για περιστατικά σωματικής κακοποίησης παιδιών που αντιστοιχούν μόλις σε 0,18% του παιδικού πληθυσμού των αντίστοιχων ηλικιών ενώ αναφορικά με την σεξουαλική παραβίαση των παιδιών η επίγνωση όλου του συστήματος παιδικής προστασίας κυβερνητικού και μη έφτασε μόλις το 0,07% του αντίστοιχου παιδικού πληθυσμού. 

Όσο δε κανείς να σταθεί επιφυλακτικά απέναντι στα παραπάνω στοιχεία αναλογιζόμενος τους εύλογους περιορισμούς στην γενίκευσή τους ή στην μεθοδολογία της έρευνας (π.χ. ένα ποσοστό φορέων δεν συνεργάστηκε ή συνεργάστηκε πλημμελώς στο να διαθέσει τα στοιχεία του κ.λπ.) και όσο κι αν επιχειρηθεί να υποβαθμισθεί αυτή η εκτίμηση για το χάσμα ανάμεσα στο τι συμβαίνει στην κοινωνία και στο τι τελικά μαθαίνουν οι φορείς και οι υπηρεσίες παιδικής προστασίας, οι διαφορές είναι τέτοιες που το συμπέρασμα μοιάζει συντριπτικό και αδιαμφισβήτητο: 

μαθαίνουμε για πολύ λιγότερα από ένα στα δέκα περιστατικά που συμβαίνουν και ακόμα μικρότερο ποσοστό παιδιών – θυμάτων θα τύχουν της αρμόζουσας προστασίας και θεραπευτικής υποστήριξης που χρειάζονται.

Ελλείμματα και διλήμματα
Τι σημασία έχουν όλα αυτά; Σίγουρα όχι για να προκαλέσουν ή να επιτείνουν ένα γενικευμένο ηθικό πανικό στην κοινωνία. Γιατί κάτι τέτοιο όχι μόνο είναι κοινωνικά και θεωρητικά αντιδραστικό αλλά πρώτα και κύρια γιατί έχει αποδειχθεί απολύτως αναποτελεσματικό σε άλλες κοινωνίες παλαιότερα (ιδιαίτερα στον αγγλοσαξονικό κόσμο τις δεκαετίες του 70 και του 80). 

Τέτοιες εμπειρικές αποτυπώσεις, όμως, είναι πολύτιμες γιατί αποδεικνύουν τα ελλείμματα στην παιδική προστασία στην χώρα μας. Αλλά και γιατί ...

Υπάρχουν και οι εκρήξεις ανθρωπιάς... Μια γιαγιά «χωρίς σύνορα» στην Ειδομένη

Μια γιαγιά δίνει ψωμί και τυρί σε δύο παιδιά προσφύγων που έχουν βρει κατάλυμα στο χωριό της Ειδομένης.

Μετά από λίγο ξεσπά σε κλάματα και τότε ένα από τα παιδιά
της σκουπίζει τα δάκρυα πριν αρχίσει και το ίδιο να κλαίει. Το συγκινητικό στιγμιότυπο προβλήθηκε από την εκπομπή “Ελληνοφρένεια”.

από την αγαπημένη μας Ιδεοπηγή

Ένα ποίημα για τον αυτισμό: «Ναι, είμαι αυτός που είμαι» της Χαράς Χρυσάφη

Ναι, δεν σκέφτομαι όπως εσείς.

Ναι, προτιμώ να ασχολούμαι επί ώρες μόνο μ’ αυτό που μ’ αρέσει.

Ναι, δεν σας ακούω, όταν είμαι απασχολημένος με τον εαυτό μου.

Ναι, μ’ αρέσει να βάζω τις εκκρεμότητες στην σειρά και με επιμέλεια
να τις μετράω.

Ναι, παρακολουθώ όλες τις λεπτομέρειες εκεί που δεν τις βλέπει κανείς.

Ναι, θυμάμαι πολύ καλά κάτι που δεν μου άρεσε.

Ναι, όταν με ενοχλεί κάτι το δείχνω.

Ναι, απολαμβάνω να ασχολούμαι με τον εαυτό μου.

Ναι, δεν μου αρέσει να με αγγίζουν, αν δεν τους δώσω πρώτα

την έγκριση.

Ναι, σήμερα μπορώ να σε αγκαλιάσω και αύριο να μην μπορώ 

να κάνω το ίδιο.

Ναι, είμαι αυτός που είμαι!

Εγώ ξέρω τον εαυτό μου και χαίρομαι γι’ αυτό.

Εσείς χαίρεστε για τον εαυτό σας, αλλά αλήθεια τον ξέρετε;

enallaktikidrasi