Πυρκαγιές: Πώς θα προστατέψουμε την ψυχική υγεία των παιδιών

Οι συμβουλές της ψυχολόγου για να αφήσει αυτή η τραγωδία το μικρότερο δυνατό τραυματικό αποτύπωμα στις ψυχές των παιδιών κάθε ηλικίας.

Body positive

Από το παιδί που το ξύπνησαν μέσα στη νύχτα και του είπαν να βάλει το αρκουδάκι του σε μια τσάντα γιατί πρέπει να εγκαταλείψουν το σπίτι του καθώς η φωτιά πλησιάζει μέχρι εκείνο που παρακολουθεί σαστισμένο την τηλεόραση τις εικόνες της πυρκαγιάς, όλα τα παιδιά που βιώνουν αυτές τις μέρες την εμπειρία των πυρκαγιών είναι αναμενόμενο να νιώθουν φόβο, άγχος, θυμό. Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να τα βοηθήσουμε να διαχειριστούν την κατάσταση; Ρωτήσαμε την Μαρία Αλεξανδρή, κλινική ψυχολόγo, PhD, κι εκείνη μας έδωσε πολύτιμες συμβουλές.

Τι πρέπει να κάνουν οι γονείς αυτές τις μέρες για να προστατέψουν την ψυχική υγεία των παιδιών που βιώνουν μια δύσκολη κατάσταση;

Μαρία Αλεξανδρή: "Πάντα όταν πρόκειται για τα παιδιά, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη δύο παραμέτρους: το αναπτυξιακό προφίλ τους (ηλικία και αναπτυξιακές ιδιαιτερότητες) και το βαθμό έκθεσής τους στη συγκεκριμένη εμπειρία. Προφανώς, δεν είναι ίδιο το βίωμα ενός παιδιού που ζει μια προστατευμένη καθημερινότητα κάπου μακριά από τις φωτιές -ακόμα κι αν οι γονείς του παρακολουθούν ό,τι γίνεται με αγωνία- κι ενός άλλου που το σπίτι του απειλείται από τη φωτιά. Αντίστοιχα, δεν είναι ίδιο το ψυχικό αποτύπωμα όλου αυτού σε ένα παιδί που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού, που έχει κατάθλιψη ή φοβίες. Σε κάθε περίπτωση, καταλυτικό ρόλο στο πώς θα διαχειριστούν την κατάσταση θα παίξει η στάση των γονιών –ας μην ξεχνάμε ότι μέχρι την ηλικία των έξι ετών τα παιδιά ζουν την πραγματικότητα μέσα από τους γονείς τους. Το πόσο ψύχραιμα είμαστε εμείς οι ενήλικες είναι εξαιρετικά σημαντικό –και δεν φημιζόμαστε για την ψυχραιμία μας! Πόσο μάλλον σε αυτή τη συγκυρία όπου όλοι μας είμαστε ήδη ψυχικά επιβαρυμένοι από όλη την ιστορία με τον κορονοϊό και τις συνέπειές τους. Μεγάλη σημασία έχει επίσης να υπάρχει ένα σύστημα στήριξης της οικογένειας γιατί πάντα μια δυσκολία γίνεται ευκολότερη όταν τη μοιραζόμαστε".  

Πώς νιώθει ένα παιδί που βιώνει σήμερα την εμπειρία των πυρκαγιών;

"Τα κυρίαρχα συναισθήματα αυτή τη στιγμή στα παιδιά είναι πρώτα από όλα ο φόβος, καθώς διαταράσσεται με βίαιο τρόπο ό,τι ήταν για αυτά γνωστό και οικείο μέσα από μια απειλή η οποία είναι πραγματική. Ο φόβος είναι παρών στα παιδιά όλων των ηλικιών. To δεύτερο συναίσθημα είναι το άγχος, ως μια ψυχοσωματική αντίδραση στον κίνδυνο και ακολουθεί ο θυμός σαν ένα μέσο για να εξωτερικεύσουν την ανησυχία τους. Τέλος, στα παιδιά που έχουν παράλληλα και βίωμα απώλειας (εάν κάηκε, για παράδειγμα, το σπίτι τους) ξεκινάει την επόμενη μέρα και η διαδικασία του θρήνου, του πένθους".  

Πόσο καιρό μπορεί να διαρκέσουν αυτά τα συναισθήματα;

"Στις περιπτώσεις που το βίωμα δεν είναι άμεσο αλλά μιλάμε για παιδιά-παρατηρητές της καταστροφής, η συναισθηματική αντίδραση μπορεί να διαρκέσει για έως και έξι μήνες. Όταν υπάρχει βίωμα, το πένθος της απώλειας μπορεί να διαρκέσει ακόμα και δύο χρόνια. Τα παιδιά δεν βιώνουν την απώλεια σαν μια ενιαία συναισθηματική αντίδραση, όπως οι ενήλικες, αλλά θρηνούν με δόσεις. Επειδή αυτά τα συναισθήματα τα αποδιοργανώνουν, τα διαχειρίζονται αποσπασματικά, ανάμεσα σε περιόδους νηφαλιότητας. Ας μην απορήσουν, λοιπόν, οι γονείς εάν ένα παιδί που δείχνει να έχει ξεπεράσει το φόβο που ένιωσε, ξαφνικά μετά από μήνες ξαναενεργοποιήσει τη διαδικασία του πένθους. Είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι τα παιδιά δεν μπορούν μετά από λίγες μέρες ή εβδομάδες να έχουν επανέλθει. Αυτό που βίωσαν θα γίνει ένα αναπόσπαστο κομμάτι στις μνήμες τους. Ένα παιδί μπορεί να αποθηκεύσει ένα τραύμα ακόμα κι από την ηλικία των 3 ετών".

Με ποιο τρόπο μπορεί να εκφράσει το τραύμα του;

"Καταρχάς, πιθανότατα δεν θα το εκφράσει με λόγια. Δεν θα πει δηλαδή "θυμήθηκα τότε που κάηκε το σπίτι μας". Θα το δείξει μέσα από συμπεριφορές –ιδιαίτερα όταν μιλάμε για μικρές ηλικίες. Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να είναι ένας θυμός "στα καλά καθούμενα", μια δυσκολία στις βασικές ανάγκες, όπως ο ύπνος, η αδυναμία να συγκεντρωθεί στο παιχνίδι και να λάβει χαρά από αυτό ή η αντίσταση στις ρουτίνες ("δεν θέλω να πάω σχολείο")".

"Μαμά, θα καεί και το δικό μας σπίτι;" - Πώς απαντάμε στις ερωτήσεις των παιδιών;

"Στα παιδιά απαντάμε πάντα με ειλικρίνεια. Λέμε αλήθειες με λέξεις που μπορούν να κατανοήσουν. Αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί στις δύσκολες στιγμές δοκιμάζεται η εμπιστοσύνη προς τους γονείς που είναι η μεγαλύτερη πηγή ασφάλειας για ένα παιδί. Απαντάμε λοιπόν πως "ναι, είμαστε κοντά στη φωτιά και ακριβώς για αυτό θα πάρουμε όλα τα μέτρα για να προφυλάξουμε τον εαυτό μας και τους αγαπημένους μας". Προσοχή όμως: η αλήθεια, πρέπει πάντα να συνοδεύεται από ένα πλάνο δράσης, γιατί διαφορετικά το μόνο που καταφέρνουμε είναι να προκαλέσουμε πανικό. Είναι σημαντικό να εξηγήσουμε στο παιδί ακριβώς τι θα κάνουμε: θα βάλουμε σε ένα σακίδιο μερικά πράγματα που θεωρούμε απαραίτητα και θα πάμε, για παράδειγμα, στο σπίτι της γιαγιάς που είναι σε ασφαλή περιοχή. Αυτό θα καθησυχάσει όχι μόνο το παιδί αλλά και το γονιό που –ακούγοντας τον εαυτό του να περιγράφει το πλάνο δράσης και τα επόμενα βήματα- θα νιώσει και το δικό του εγκέφαλο να ηρεμεί. Ας μην ξεχνάμε ότι ο κάθε γονιός κουβαλάει μέσα του το παιδί που κάποτε έχει υπάρξει".

Για τα παιδιά που δεν βρίσκονται σε απειλούμενες περιοχές, η τηλεόραση μπορεί να μένει ανοιχτή στο σπίτι;

"Ειδικά στις περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, είμαι ξεκάθαρα αντίθετη στο να είναι η τηλεόραση ανοιχτή στο σπίτι, όχι μόνο για τα παιδιά αλλά για όλους. Ο συνδυασμός οπτικού και ηχητικού ερεθίσματος, πολλαπλασιασμένος με τις ημέρες και τις ώρες που προβάλλονται αυτά τα ερεθίσματα, είναι καταστροφικός. Ενημερωνόμαστε από επιλεγμένες πηγές που εμπιστευόμαστε, όπως κάποια ιστοσελίδα, και φροντίζουμε να μην υπάρχει συνεχής έκθεση σε αυτές τις εικόνες".

Τι άλλο πρέπει να έχει υπόψη ένας γονιός αυτές τις μέρες;

"Ότι είναι σημαντικό στα παιδιά να δίνουμε χώρο και χρόνο να εκφραστούν. Όταν έρθει ένα παιδί και πει "μαμά, φοβάμαι" δεν πρέπει να το αποπάρουμε αλλά να το ακούσουμε με προσοχή, να του δείξουμε ότι σεβόμαστε αυτό που νιώθει και να του προσφέρουμε την ανακούφιση να μοιραστεί το βάρος που αισθάνεται γιατί έτσι γίνεται μικρότερο. Επίσης, προσπαθούμε όσο μπορούμε να είμαστε κοντά στα παιδιά. Ακόμα κι όταν ο ένας γονιός χρειάζεται να είναι έξω και να παλεύει με τις φλόγες, ο άλλος πρέπει να μείνει μαζί τους. Το να φύγουν και οι δύο γονείς και να μείνουν τα παιδιά με φίλους ή συγγενείς είναι λάθος. Τέλος, ας θυμούνται οι γονείς ότι κανείς μας δεν επιλέγει τι θα κληθεί να αντιμετωπίσει στη ζωή του. Επιλέγουμε όμως τον τρόπο με τον οποίο θα το διαχειριστούμε. Κι αυτό είναι το μεγάλο μας στοίχημα, όχι μόνο τώρα αλλά πάντα. Ας προσπαθήσουμε, μέσα στη διαχείριση κάθε δυσκολίας να υπάρχει ο σπόρος μιας ελπίδας. Ας πάρουμε μα αρνητική εμπειρία που δεν επιλέξαμε κι ας τη διαχειριστούμε μετουσιώνοντάς τη σε ανθεκτικότητα, προσαρμοστικότητα και ελπίδα".

Φωτο: Splash News/Ideal Image
Ελένη Καραγιάννη
madamefigaro.gr

«Αχ το σπιτάκι μας, κι αυτό είχε ψυχή»

Όταν πριν από λίγα χρόνια η χώρα μας έμπαινε στον αστερισμό των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών τραπεζικό στέλεχος εξηγούσε ότι τη μεγαλύτερη αγωνία, τη μεγαλύτερη προσπάθεια να μη χάσουν το σπίτι τους έχουν οι άνθρωποι της …διπλανής πόρτας. Μισθωτοί, ελεύθεροι επαγγελματίες, μικροί επιχειρηματίες που με κόπο και δάνεια πήραν ένα σπίτι για να στεγάσουν την οικογένεια τους, να μεγαλώσουν τα παιδιά τους. Ένα μικρό εξοχικό για να κάνουν διακοπές και όταν πάρουν σύνταξη να το χαρούν μαζί με παιδιά και εγγόνια. Και η πλειοψηφία κάνει ό,τι μπορεί για να διατηρήσει ζωντανό το -«μικροαστικό» για κάποιους - όνειρο της. Και κάποιοι, οι πιο τυχεροί που «βρήκαν κάτι έτοιμο» από τους γονείς τους έφτιαξαν «κάτι μεγαλύτερο, κάτι καλύτερο».

Και κάποιοι άλλοι περιμένουν κάθε χρόνο με λαχτάρα παιδιά και εγγόνια στο χωριό, για να γεμίσει φωνές και γέλια το σπίτι που οι ίδιοι γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και μεγάλωσαν τα παιδιά τους, που δεν είναι πια παιδιά αλλά επιστρέφουν τις ήσυχες μέρες του Αυγούστου στην παιδική τους ηλικία, την εφηβεία, τη νιότη τους. Και θυμούνται κάτω από τον πλάτανο της πλατείας πόσο νόστιμα ήταν το «υποβρύχιο» και τα πολυκαιρισμένα λουκούμια του καφενείου -μπακάλικου, την πρώτη πτώση από τον πλάτανο  και το πρώτο τους φιλί πίσω από το ιερό της εκκλησίας στο πανηγύρι του Σωτήρος ή της Παναγίας, την πρώτη φορά που επέστρεψαν στο χωριό ως φοιτητές, ως νιόπαντροι, ως γονείς, ως η «πότε θα νοικοκυρευτείς ; θα κάνεις κανένα παιδί ή μόνο καριέρα; καλύτερη δηλαδή είναι η Ελένη της Κατίνας που με το ζόρι τελείωσε μια didacta και πήρε γιατρό ;»

Η ανθρώπινη ζωή είναι πολύτιμη, η προστασία είναι προτεραιότητα. Και όταν σε κυνηγάει η φωτιά, ο όλεθρος, οι σφαίρες πρέπει να τρέξεις να σωθείς και να σώσεις όσους αγαπάς, όσο ανήμπορος και ανυπεράσπιστος και αν είσαι μπροστά στα «θηριά». Και αισθάνεσαι απέραντη ευγνωμοσύνη όταν τα καταφέρνεις και ανείπωτο πόνο και πληγές που δεν θα κλείσουν ποτέ, όταν πρέπει να ζήσεις με ανθρώπινες απώλειες.

Αλλά τα σπίτια που κάηκαν δεν είναι απλώς ντουβάρια, ούτε απλώς εγγραφές στο «Ε9» και ΕΝΦΙΑ. Είναι εξάμηνα μπάρκα ναυτικών σε δεξαμενόπλοια και φορτηγά, είναι χρόνια μετανάστευσης, είναι μεροκάματα σε οικοδομές, είναι καυτός ήλιος, βροχή και χαλάζι στα χωράφια, είναι επικίνδυνες συνθήκες εργασίας, ορθοστασία και νυχτερινά, 12ώρα,  μηδενικοί τζίροι σε μαγαζιά, κομποδέματα που τρώει η ανεργία.

Για τους περισσότερους ανθρώπους είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξαναφτιάξουν τα σπίτια τους, μετά από δέκα χρόνια κρίσης και δύο χρόνια πανδημίας. Ποιος θα χτίσει ξανά τα σπίτια ηλικιωμένων ανθρώπων που ξεσπιτώθηκαν άρον άρον για να μην καούν ζωντανοί; Πως θα χτίσουν ξανά τις ζωές τους οι άνθρωποι είδαν τα σπίτια τους, τα ζώα τους, το βιός τους να γίνονται παρανάλωμα ; 

Και πίσω από τα ντουβάρια, είναι χαρές, λύπες, συγκινήσεις, γλέντια, τραπεζώματα, κλάματα και γέλια μωρών, ξενύχτια διαβάσματος για το σχολείο και το πανεπιστήμιο, έρωτες, κλεφτές ματιές σε πάρτι, ζωγραφιές πάνω στο ψυγείο, φωτογραφίες, η καρφίτσα της γιαγιάς και το ρολόι του παππού, το κουβερτάκι που τύλιξε το νεογέννητο παιδί, τα βιβλία που σου χάρισε πατέρας, τα ενθύμια των πρώτων διακοπών στις Κυκλάδες που σου «τσοντάρισε» η μητέρα «για να μη μείνεις σε κανένα κοτέτσι»,  τα αποκόμματα της συναυλίας των Rolling Stones στην Αθήνα.

Τα  «ντουβάρια» περικλείουν  το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον ανθρώπων, οικογενειών και γι’ αυτό είναι τόσο δύσκολο να εγκαταλειφθούν. Ακόμα κι όταν ο «εχθρός» είναι ισχυρός και προ των πυλών.

Οι άνθρωποι σώθηκαν από τη φωτιά. Τώρα η πολιτεία οφείλει να παρουσιάσει ολιστικό σχέδιο για τους πληγέντες και να μην περιοριστεί σε ημίμετρα, προσωρινές λύσεις επικοινωνιακού χαρακτήρα.

Και να ξαναδούν οι κυβερνώντες μαζί με του Ευρωπαίους εταίρους το Ταμείο Ανάκαμψης.  Οι προτεραιότητες έχουν πλέον αλλάξει.

Καληνύχτα και καλή τύχη.

ΑΡΤΕΜΙΣ Σπηλιώτη 

imerisia.gr

Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι