Saturday 17 October 2020

Το ενοχικό άτομο…

Όλοι μας έχουμε ενοχές. Άλλοι σε μικρότερο και άλλοι σε μεγαλύτερο βαθμό. Υπάρχουν και κάποιοι άνθρωποι που βιώνουν το δυσάρεστο συναίσθημα των ενοχών σε καθημερινή βάση, γίνεται δηλαδή για αυτούς συνήθεια και στάση ζωής, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνουν σε μεγάλο βαθμό τη ζωή τους και να στερούνται την ευτυχία.

Τι είναι όμως οι ενοχές; Οι ενοχές είναι μια συνηθισμένη συναισθηματική αντίδραση που προκύπτει κάθε φορά που νιώθουμε  πως πράξαμε ενάντια στους κανόνες που επιβάλλει ο προσωπικός μας κώδικας ηθικής και ο κοινωνικός περίγυρος.

Αναμφισβήτητα, οι ενοχές κάποιες φορές είναι χρήσιμες και απαραίτητες, αφού χάρη σε αυτές μπορούμε να αποφύγουμε αρνητικές συμπεριφορές που ενδέχεται να πληγώσουν τους γύρω μας και να μας οδηγήσουν σε δυσάρεστες και άβολες καταστάσεις. Άλλες φορές, οι ενοχές λειτουργούν διδακτικά, αφού μέσα από τα λάθη μας μαθαίνουμε, αποκτάμε εμπειρίες, γινόμαστε πιο ώριμοι και είναι πολύ πιθανό να μην τα επαναλάβουμε.

Το συναίσθημα της ενοχής τις περισσότερες φορές μας ωθεί να προσπαθούμε διαρκώς να ικανοποιήσουμε τα πρόσωπα που είναι γύρω μας, δηλαδή το σύντροφο, τους γονείς, τα παιδιά, τα αδέρφια, τους φίλους, τους συγγενείς, τους συνεργάτες και τους γνωστούς μας. Αυτή η συμπεριφορά μας προκαλεί αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος, θυμό, απογοήτευση και αγανάκτηση και επιβαρύνει σε σημαντικό βαθμό την ψυχική μας υγεία.

Παρόλα αυτά δεν επιχειρούμε εύκολα να κάνουμε κάτι προκειμένου να αλλάξουμε τον συγκεκριμένο τρόπο σκέψης και δράσης και να απαλλαγούμε από το βαρύ φορτίο των ενοχών, γιατί φοβόμαστε πως έτσι κινδυνεύουμε να χάσουμε την αναγνώριση, την εκτίμηση, την αγάπη, την αποδοχή και το θαυμασμό των άλλων.

Από την άλλη κάποιοι από εμάς μπαίνουμε στη διαδικασία να κατηγορούμε διαρκώς τον εαυτό μας για οτιδήποτε κακό  συμβαίνει και να επωμιζόμαστε τις ευθύνες για λάθη που οφείλονται σε κακούς χειρισμούς ή στην αρνητική συμπεριφορά των άλλων.

Ο ενοχικός άνθρωπος τρέχει διαρκώς για να προλάβει τα πάντα, υποχωρεί τις περισσότερες φορές στις σχέσεις του, δεν υποστηρίζει τα θέλω του, εμφανίζει ψυχαναγκασμούς και ψυχοσωματικά συμπτώματα, απολογείται κάθε φορά που δεν μπορεί να φέρει σε πέρας μια υποχρέωση που του ανέθεσαν, δεν αντέχει να έρθει αντιμέτωπος με την αποτυχία, παραμελεί μόνιμα τον εαυτό του και τις ανάγκες του, με αποτέλεσμα πολλές φορές να βρίσκεται στα όρια της κατάρρευσης ή να φτάνει ακόμη και στο σημείο  να νοσεί σωματικά.

Ένα άτομο με τα παραπάνω χαρακτηριστικά, έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, ματαιώνεται εύκολα, νιώθει θλίψη, βιώνει έντονα τη μοναξιά και είναι πολύ πιθανό να πέσει θύμα εκμετάλλευσης και να γίνει υποχείριο των άλλων.

Οι ρίζες της ενοχής εντοπίζονται στην πρώιμη παιδική ηλικία, στα βιώματά μας, στον τρόπο που μας μεγάλωσαν και στην ανταπόκριση του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος και κυρίως της μητέρας στις συναισθηματικές μας ανάγκες. Όταν για παράδειγμα στην Ελληνική οικογένεια, από μικρή ηλικία μαθαίνουμε πως πρέπει να είμαστε σε όλα «τέλειοι» προκειμένου να μας αγαπάνε και να μας αποδέχονται οι άλλοι και ότι το παραμικρό λάθος ή ψεγάδι κρίνεται και τιμωρείται πολύ αυστηρά, τότε είναι φυσιολογικό να εξελιχθούμε σε ενοχικούς ενήλικες.

Για να κατορθώσουμε να απαλλαγούμε από τα ενοχικά μας σύνδρομα, είναι σημαντικό να δουλέψουμε σοβαρά με τον εαυτό μας και να διερευνήσουμε πρωτίστως από πού πηγάζουν. Μέσα από το ταξίδι της αυτογνωσίας θα μπορέσουμε να ενδυναμώσουμε την αυτοεκτίμησή μας, να ανακαλύψουμε τις πραγματικές μας ανάγκες και επιθυμίες και να προσπαθήσουμε να τις καλύψουμε, να αναγνωρίσουμε και να εκφράσουμε ανοιχτά τα ενοχικά μας συναισθήματα, να σεβαστούμε και να κατανοήσουμε τον εαυτό μας, να επεξεργαστούμε και να αναλύσουμε τα αρνητικά βιώματα και τις συναισθηματικές ελλείψεις της παιδικής μας ηλικίας, να αποβάλλουμε τον φόβο της απόρριψης, να εκφράσουμε ελεύθερα τις αντιλήψεις μας, να ιεραρχήσουμε τους στόχους και τις απαιτήσεις που έχουμε από τον εαυτό μας, να βάλουμε σε μια τάξη τις σκέψεις μας, να αποδεχτούμε τα λάθη μας, να μάθουμε να σκεφτόμαστε θετικά και να ερμηνεύσουμε τη συμπεριφορά μας.

Με την πάροδο του χρόνου και αφού ολοκληρώσουμε το ταξίδι της εσωτερικής μας αναζήτησης, θα ξαναβρούμε τη χαρά και το νόημα της ζωής και θα αποκαταστήσουμε την ψυχική μας ευεξία.

Μαρίνα Κόντζηλα, Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Εκπαιδεύτρια Ομάδων Γονέων

schooltime.gr
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι

Η ψυχολογική βία στα παιδιά…

Είναι γνωστό πως υπάρχουν διάφορες μορφές βίας με πιο συχνές τη σωματική και τη σεξουαλική κακοποίηση. Ας δούμε γενικότερα τι ακριβώς είναι η βία. 

Η βία λοιπόν ορίζεται ως εξής: οποιαδήποτε παράνομη πράξη, παράλειψη ή συμπεριφορά με την οποία προκαλείται άμεσα σωματική, σεξουαλική ή ψυχική βλάβη σε οποιοδήποτε άτομο από άλλο άτομο ή ομάδα ατόμων και περιλαμβάνει και τη βία που ασκείται με σκοπό την επίτευξη σεξουαλικής επαφής χωρίς τη συγκατάθεση του θύματος, καθώς επίσης και τον περιορισμό της ελευθερίας του.

Μια μορφή της βίας είναι και η ψυχολογική. Όσον αφορά στα παιδιά η ψυχολογική βία αναφέρεται στο σύνολο συγκεκριμένων συμπεριφορών ενός γονέα προς το παιδί του αλλά μπορεί να αφορά και στη συμπεριφορά κάποιου άλλου προσώπου που συμμετέχει στην ανατροφή και στην ανάπτυξή του.

Μάλιστα η ψυχολογική βία στα παιδιά μπορεί κάποιες φορές να έχει μακροπρόθεσμα μεγαλύτερο αρνητικό αντίκτυπο σε σχέση με τη σωματική και τη σεξουαλική κακοποίηση, καθώς επηρεάζει τη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους, την ποιότητα των διαπροσωπικών τους σχέσεων και γενικότερα την εξέλιξη της ψυχικής τους υγείας ως ενήλικες.

Η ψυχολογική βία στα παιδιά εκτός από τους γονείς μπορεί να εκδηλωθεί από τη γιαγιά και τον παππού, τους καθηγητές, συμμαθητές ή ομάδες παιδιών-συμμορίες στο χώρο του σχολείου ή και σε εξωσχολικούς χώρους όπου κινείται το παιδί, τα μεγαλύτερα αδέρφια και άτομα που αναλαμβάνουν επί πληρωμή τη φροντίδα των παιδιών όταν οι γονείς απουσιάζουν από το σπίτι.

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι ακριβώς είναι η ψυχολογική βία απέναντι στα παιδιά ας δούμε παρακάτω ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα της αντίστοιχης κακοποίησης:
  • Αρνητική κριτική και σύγκριση με άλλα παιδιά (π.χ. ο Γιώργος τα πάει περίφημα στο σχολείο, ενώ οι δικοί σου βαθμοί πιάνουν πάτο μόνιμα).
  • Οι έντονοι διαπληκτισμοί μεταξύ των γονέων που περιλαμβάνουν ύβρεις και προσβλητικούς χαρακτηρισμούς ενώπιον των παιδιών.
  • Η τιμωρία χωρίς αυτή να ακολουθείται από κάποια λογική εξήγηση.
  • Ο έντονος τόνος της φωνής και οι υστερίες.
  • Η γελοιοποίηση και τα κοροϊδευτικά σχόλια απέναντι στα παιδιά.
  • Η συμπεριφορά απαξίωσης (π.χ. δεν περιμένω από σένα ποτέ να κάνεις κάτι σωστά).
  • Η περιφρόνηση (π.χ. από πότε τολμάς να έχεις άποψη εσύ).
  • Ο χλευασμός για τα συναισθήματά του (π.χ. γιατί κλαψουρίζεις, τα μωρά μόνο κάνουν έτσι).
  • Τα διπλά μηνύματα (π.χ. βγες με τους φίλους σου αφού εμένα δε με λογαριάζεις που θα μείνω μόνη μου)
  • Η απομόνωση.
  • Η παρεμπόδιση της επικοινωνίας με έναν γονέα σε περίπτωση διαζυγίου και τα αρνητικά σχόλια και οι κατηγορίες για το γονέα που δεν είναι παρών στη ζωή του παιδιού.
  • Η στέρηση της τροφής.
  • Οι ακραίες τιμωρίες (π.χ. το κλείσιμο του παιδιού σε ένα σκοτεινό δωμάτιο).
  • Η παραμέληση των αναγκών του (π.χ. η άρνηση της αγκαλιάς).
  • Οι προσβολές για το φύλο του παιδιού (π.χ. τι άντρας είσαι εσύ που ακούς τέτοια μουσική και φοράς σκουλαρίκια).
Η ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να σημαδέψει σημαντικά ένα παιδί, να τραυματίσει σε βάθος την ευάλωτη και αθώα ψυχή του και να προκαλέσει κατ’ επέκταση ορισμένες από τις ακόλουθες συνέπειες:
  • Δυσκολίες συγκέντρωσης και χαμηλή σχολική επίδοση.
  • Διαταραχές ύπνου και συχνούς εφιάλτες.
  • Διατροφικές διαταραχές (ψυχογενή βουλιμία ή ανορεξία).
  • Κατάθλιψη και αυξημένο άγχος.
  • Χαμηλή αυτοεκτίμηση.
  • Παραβατική και βίαιη συμπεριφορά.
  • Τάσεις αυτοκαταστροφής και αυτοτραυματισμού.
  • Χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών.
Αξίζει να τονίσουμε πως η ψυχολογική κακοποίηση αναφέρεται στο σύνολο των συμπεριφορών που αναφέρθηκαν παραπάνω και όχι σε μεμονωμένα περιστατικά που μπορεί να συμβούν σε κάθε οικογένεια όταν οι γονείς είναι κάποια στιγμή ιδιαίτερα φορτισμένοι συναισθηματικά.

Και επειδή ως γνωστό δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές για ιδανικούς γονείς, όταν κάνουν κάποιο λάθος χειρισμό μπορούν να το παραδεχτούν, να ζητήσουν συγνώμη από το παιδί, να συζητήσουν μαζί του και να προσπαθήσουν να του εξηγήσουν τους λόγους που φέρθηκαν άσχημα και να του δείξουν πως ειλικρινά μετάνιωσαν με μια μεγάλη αγκαλιά γεμάτη στοργή, αγάπη και αποδοχή. Οι συγκρούσεις και οι διαφορές ανάμεσα στα παιδιά και στους γονείς είναι αναπόφευκτες, το σημαντικό είναι ωστόσο να καταλήγουν σε συμμαχία και όχι σε πόλεμο.

Μαρίνα Κόντζηλα, Συμβουλευτική Ψυχολόγος-Εκπαιδεύτρια Ομάδων 
Γονέων
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι

© Το χαμομηλάκι | To hamomilaki