Παιδική εκμετάλλευση (17ος - 19ος αιώνας) - Οι μικροί καπνοδοχοκαθαριστές: Oliver Twist

Από τον 17ο μέχρι το 19ο αιώνα στην Αγγλία το μέγεθος ενός σπιτιού, και επομένως ο πλούτος κάθε οικογένειας, φαινόταν από τον αριθμό των καπνοδόχων που διέθετε. 

Oliver Twist is a novel created
by Charles Dickens (1812 - 1870)

Επιπλέον, με τεκμήριο τον συγκεκριμένο αριθμό, κάθε οικογένεια πλήρωνε τον ανάλογο φόρο, που λεγόταν «εισφορά εστίας». Η ανάγκη του συχνού καθαρισμού, όμως, των καπνοδόχων, έφερε στο προσκήνιο μία από τις μελανότερες σελίδες παιδικής εκμετάλλευσης στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Οι καπνοδόχοι είναι πολύ πιθανό να πάρουν φωτιά όταν παραμεληθούν και αφεθούν ακαθάριστες για μεγάλο διάστημα ή όταν τα κατάλοιπα της καύσης τις αποφράξουν. Τον 17ο αιώνα, όμως, δεν υπήρχε κανένα αυτόματο σύστημα χημικού ή μηχανικού καθαρισμού, οπότε ως μόνη λύση προωθήθηκε η απόξεση των καταλοίπων με ειδικά μεταλλικά εργαλεία.  

Το πρόβλημα που προέκυψε ήταν ότι οι καπνοδόχοι ήταν πολύ στενές και οι ενήλικες δεν μπορούσαν να μπουν στο εσωτερικό τους, οπότε η ιδέα δεν άργησε να πέσει στο τραπέζι: θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν μικρά παιδιά! 

Έτσι, οι εταιρείες καθαρισμού άρχισαν να προμηθεύονται μικρά παιδιά από διάφορες πηγές, όπως είναι τα άστεγα των δρόμων, τα ορφανοτροφεία και οι φτωχές οικογένειες. Πρέπει να τονιστεί ότι, εκείνα τα χρόνια, δεν υπήρχε νόμος που να απαγορεύει το εμπόριο ανθρώπων ή την εκμετάλλευση των παιδιών.

Οι επιτήδειοι της εποχής, είτε απήγαγαν τα παιδιά από τους δρόμους, είτε τα αγόραζαν από τα ιδρύματα ή τους ίδιους τους γονείς τους, με σκοπό να αναλάβουν να τα «εκπαιδεύσουν» και να τους δώσουν δουλειά. Οι ιδιοκτήτες των εταιρειών καθαρισμού των καπνοδόχων αγόραζαν με ένα μικρό ποσό αυτά τα παιδιά, με μόνη υποχρέωση να τους παρέχουν ρούχα, τροφή και εργασία. Στο Λονδίνο, μάλιστα, την πρωτεύουσα της Αγγλίας, υπήρχε και η Ένωση Εταιρειών Καθαρισμού Καπνοδόχων με 1.000 περίπου μέλη, που διέθετε τους δικούς της κανόνες, όπως για παράδειγμα ότι τα παιδιά δεν θα πρέπει να εργάζονται την Κυριακή, αλλά να πηγαίνουν στο σχολείο και να διαβάζουν τη Βίβλο. Οι συνθήκες εργασίας τους, όμως, στην πράξη ήταν σκληρές και απάνθρωπες και δεν ακολουθούσαν κανένα κανόνα λογικής ή συναισθήματος. Τα παιδιά πολύ συχνά στοιβάζονταν και κοιμούνταν σε άθλια κελάρια και αποθήκες, ενώ το πλύσιμο και το καθάρισμα από την κάπνα αποτελούσαν περιττή πολυτέλεια.
 

Οι μικροί καπνοδοχοκαθαριστές, ηλικίας συνήθως μεταξύ 5 και 10 ετών, εργάζονταν χωρίς κατάλληλα προστατευτικά ρούχα ή οποιοδήποτε άλλο μέτρο προστασίας, με αποτέλεσμα πολλές φορές να παθαίνουν ασφυξία από τη σκόνη ή να σκοτώνονται πέφτοντας από μεγάλο ύψος. Επίσης, δεν ήταν σπάνιες οι περιπτώσεις που τα παιδιά ''σφήνωναν'' και έβρισκαν τραγικό θάνατο στις στενές και διακλαδιζόμενες καπνοδόχους, καίγονταν στα ζεστά τοιχώματα, ή καταπλακώνονταν όταν αυτές γκρεμίζονταν λόγω της παλαιότητας και της πρόχειρης κατασκευής τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι η διάμετρος των καπνοδόχων σε ορισμένα σημεία ήταν τόσο μικρή, ακόμη και μικρότερη των 25 πόντων, ώστε μόλις και μετά βίας μπορούσε να περάσει μέσα από αυτές ένα εξάχρονο αδύνατο παιδάκι.
 

Οι «ιδιοκτήτες», μάλιστα, αυτών των παιδιών τους έδιναν πολύ λίγο φαγητό για να μην παχύνουν και δεν μπορούν να διασχίσουν τις στενές καπνοδόχους!

Τα τοιχώματα των καπνοδόχων καλύπτονταν από ένα στρώμα αιθάλης (κάπνας) μερικών εκατοστών, που έπρεπε να απομακρυνθεί με συρμάτινες βούρτσες ή σπάτουλες. Οι καπνοδόχοι της εποχής πολύ συχνά είχαν δεκάδες μέτρα μήκος και διακλαδίζονταν σε διάφορες κατευθύνσεις, ώστε να φτάσουν σε κάποιο ψηλό σημείο, ψηλότερα από όλα τα γειτονικά κτίρια, για να μην ενοχλεί ο καπνός τους γείτονες. Κατά το καθάρισμα η σκόνη ήταν αποπνικτική και σε συνδυασμό με την έλλειψη οξυγόνου στις πολυδαίδαλες στοές, οδηγούσε πολλές φορές στη λιποθυμία τους μικρούς καπνοδοχοκαθαριστές. Για να ειδοποιούν, μάλιστα, τον υπεύθυνο της εταιρείας ότι είναι ζωντανά και δουλεύουν, ήταν αναγκασμένα κάθε λίγα λεπτά να χτυπούν το τοίχωμα της καπνοδόχου με ένα μεταλλικό αντικείμενο. Όταν, όμως, τα παιδιά έπεφταν αναίσθητα από την κάπνα και την έλλειψη οξυγόνου, ή όταν σφήνωναν σε κάποια γωνία και δεν μπορούσαν να κινηθούν, οι άνθρωποι της εταιρείας έκαναν την απεχθέστερη πράξη: άναβαν το τζάκι, ώστε με τον καυτό αέρα και τον πυκνό καπνό να ''ξυπνήσει'' το παιδί και να συνεχίσει να δουλεύει. Στις περισσότερες, βέβαια, περιπτώσεις τα παιδιά έβρισκαν τραγικό θάνατο, ενώ μετά από αυτό, κάποιος άλλος δύστυχος 6χρονος ή 7χρονος θα έπρεπε να μπει μέσα, με ένα αναμμένο κερί στο στόμα για να φωτίζει το χώρο, να τραβήξει έξω το άψυχο σώμα του συναδέλφου του και μετά να ολοκληρώσει το καθάρισμα της καπνοδόχου!

Το λεπτό δέρμα των παιδιών συχνά γδέρνονταν, τρυπούσε και με το πέρασμα του χρόνου γινόταν σκληρό σαν λάστιχο, αφού

Η Παιδική εργασία και ο Κάρολος Ντίκενς

Όποιος πιστεύει πως μόνο τα προϊόντα που κατασκευάζονται στην Κίνα, την Ταϊλάνδη ή την Καμπότζη μπορεί να έχουν γίνει από παιδικά χέρια, γελιέται.

Παιδική εργασία: Ξαναγυρίζοντας στον 19ο αιώνα…

– Τι θα έγραφε σήμερα ο Κάρολος Ντίκενς;

Πολλά ήταν τα αφιερώματα στον Κάρολο Ντίκενς από την αρχή της χρονιάς, καθώς το 2012 συμπληρώνονται 200 χρόνια από τη γέννηση του Βρετανού συγγραφέα. Για τους περισσότερους αναγνώστες σε όλο τον κόσμο ο Ντίκενς είναι ο μπαμπάς του Όλιβερ Τουίστ, ο άνθρωπος που περιέγραψε τον ζοφερό κόσμο της παιδικής εκμετάλλευσης και φτώχειας στην Αγγλία του 19ου αιώνα, έναν κόσμο που θέλαμε να πιστεύουμε ότι έχει για πάντα χαθεί.

Άλλωστε, στον 21ο αιώνα, υποτίθεται ότι όταν μιλάμε για παιδική εργασία και εκμετάλλευση, αναφερόμαστε στον Τρίτο Κόσμο, ότι στην Ευρώπη αυτό το φαινόμενο έχει εξαλειφθεί. 
Κι όμως, στην πλούσια Γηραιά Ήπειρο, της υποχρεωτικής εννεατούς εκπαίδευσης για τα παιδιά, η παιδική εργασία δεν εξαφανίστηκε ποτέ και τώρα με την κρίση αυγαταίνει. 
Σχεδόν καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν στέλνει όλα τα παιδιά της στο σχολείο, αλλά τα μεγαλύτερα ποσοστά παιδικής εργασίας συναντώνται στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης και όλο και περισσότερο στις χώρες του Νότου.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Νάπολης, μιας από τις φτωχότερες πόλεις της Ιταλίας και της Ευρώπης γενικότερα και έδρας της Καμόρα.

Τα παιδιά της Νάπολης

Χιλιάδες μικροί Ναπολιτάνοι παρατάνε το σχολείο για να τσοντάρουν στον οικογενειακό προϋπολογισμό. Νωρίς το πρωί μπορεί να δει ο καθένας πιτσιρικάδες να στοιβάζουν εμπορεύματα στα σούπερ μάρκετ, μετά να τακτοποιούν τα ράφια και στη συνέχεια να κουβαλάνε τα ψώνια στους πελάτες. Τα παιδιά αυτά δουλεύουν δέκα ώρες τη μέρα, έξι μέρες την εβδομάδα και αμείβονται με λιγότερο από ένα ευρώ την ώρα. Και συχνά είναι οι μοναδικές κολώνες του σπιτιού τους, τα μόνα που βγάζουν κάτι που να μοιάζει με μεροκάματο στην οικογένεια.

Δεν είναι απαραίτητα παιδιά… ειδικών κατηγοριών, ορφανά σαν τον Όλιβερ Τουίστ, μεταναστόπουλα ή από τσιγγάνικες οικογένειες ή από μανάδες που τα μεγαλώνουν μόνες. Σύμφωνα με έρευνα του Δήμου Νάπολης, που παρουσιάστηκε στα τέλη του 2011, στην Καμπανία, την ευρύτερη επαρχία, παράτησαν την τελευταία πενταετία το σχολείο 54.000 παιδιά, εκ των οποίων το 38% είναι κάτω των 13 ετών. Στοιχεία για το πόσα από αυτά δουλεύουν δεν υπάρχουν. Είτε πρόκειται για σούπερ μάρκετ είτε για θελήματα της Καμόρα, οι δουλειές που κάνουν είναι «μαύρες».

Στην… καλή περίπτωση δουλεύουν σε καταστήματα, γκαρσονάκια σε εστιατόρια, βοηθοί σε κομμωτήρια, ακόμα εργάτες και στα βυρσοδεψεία. Στην κακή περίπτωση γίνονται βαποράκια για τη μαφία και συνήθως και τα ίδια χρήστες ναρκωτικών ή τα βγάζουν στο κλαρί. Οι κοινωνικοί λειτουργοί στη Νάπολη έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά. Ειδικά από τότε που καταργήθηκε το 2010 στην Καμπανία η ελάχιστη κοινωνική ασφάλιση -και 130.000 φτωχές οικογένειες έμειναν χωρίς κανένα βοήθημα- η στρατιά της παιδικής εργασίας... 

Πότε οι άνθρωποι φανερώνουν τον αληθινό τους εαυτό;

Μα, όταν δεν σε χρειάζονται πια.
    Μετά την πρώτη «ψυχρολουσία» ψάχνεις να βρεις τη δική σου αντίδραση σε αυτό που συμβαίνει. Να μιλήσεις, να προκαλέσεις, να σιωπήσεις, να αγνοήσεις ή να απομακρυνθείς; 

Ό,τι και να διαλέξεις, μέσα σου γνωρίζεις ότι τίποτα δεν θα είναι το ίδιο πια. Αποστασιοποιείσαι συναισθηματικά κι από εδώ και πέρα είσαι πάντα πιο προσεκτικός ως προς το τι κάνεις και ως προς το τι λες. 

Χάνεις, δηλαδή, τη δική σου αυθεντικότητα και τον αυθορμητισμό. Νιώθεις πιο σφιγμένος, πιο μαζεμένος. Αρχίζεις, δυστυχώς, και εσύ να σκέφτεσαι καχύποπτα και δεν νιώθεις άνετα να μένεις πολύ ώρα με αυτούς τους ανθρώπους.

    Πολλές φορές θα συναντήσουμε στη ζωή μας ανθρώπους που άλλα λένε, όταν είμαστε παρόντες κι άλλα όταν λείπουμε. 

Είναι πολύ λυπηρό να διαπιστώνεις πόση υποκρισία μπορεί να κρύβεται πίσω από μια συμπεριφορά. 

Στην αρχή δυσκολεύεσαι να το πιστέψεις κι αναρωτιέσαι μήπως έχει γίνει κάποιο λάθος. 

Όταν, όμως, επιβεβαιώνεσαι σοκάρεσαι και στη συνέχεια απογοητεύεσαι. Απογοητεύεσαι, γιατί δεν το περίμενες από τα συγκεκριμένα άτομα, γιατί αισθάνεσαι ότι δεν έχεις κάνει κάτι ώστε να αξίζεις μια τέτοια αντιμετώπιση.

Αναρωτιέσαι ποια είναι εκείνη η αιτία που κάνει τα άτομα να προσποιούνται, να λένε άλλα από αυτά που εννοούν, ενώ θα μπορούσαν να είναι πιο ευθείς, πιο ειλικρινείς. Αν δεν συμπαθείς κάποιον, δεν χρειάζεται να του δείχνεις καταναγκαστικά ότι τον συμπαθείς. Με ευγενικό και διακριτικό τρόπο μπορείς να απέχεις και να αποφεύγεις. Δεν υπάρχει λόγος να γίνεσαι καυστικός, κακοπροαίρετος πίσω από την πλάτη του.

Οι ανθρώπινες σχέσεις πλήττονται από το ψέμα, την υποκρισία, την ανεντιμότητα. 

Γιατί τόσος κόπος, όμως, να διατηρήσουμε σχέσεις που δεν μας αρέσουν ή δεν μας ταιριάζουν; 

Γιατί μπαίνουμε στη διαδικασία να δώσουμε μια διαφορετική εικόνα στον άλλο από εκείνη που πραγματικά ισχύει;

    Μπορεί να θέλουμε να κερδίσουμε κάτι, να θέλουμε να αποφύγουμε τσακωμούς και φασαρίες ή μπορεί να μην γίνεται να χαλάσουμε σχέσεις συγγενικές ίσως. Ό,τι και να ισχύει, το μόνο σίγουρο είναι ότι στο τέλος με κάποιον τρόπο η αλήθεια θα αποκαλυφθεί. 

Κάποια στιγμή θα γίνει αντιληπτό αν κάποιος πραγματικά μας φέρεται αυθεντικά ή καταβάλλει προσπάθεια να φανεί «σωστός» απέναντί μας.

    Παρά τα όσα θα συναντήσουμε, παρά τις απογοητεύσεις που θα βιώσουμε, δεν θα πρέπει να πέσουμε στην παγίδα να βλέπουμε όλους τους ανθρώπους καχύποπτα. Όποιας κατηγορίας ανθρώπους και να συναντήσουμε, εμείς οφείλουμε να παραμείνουμε πιστοί στην αλήθειά μας.

    Δεν χρειάζεται να υιοθετήσουμε το μοντέλο που ακολουθούν οι άλλοι. 

Δε χρειάζεσαι τα ψέματα για να αγαπήσεις και να αγαπηθείς, για να εξελιχθείς, για να επιβιώσεις. Είναι πιο έντιμο να είσαι ειλικρινής και να πορευτείς χωρίς την ανάγκη να αρέσεις σε όλους. Υπερασπίζεσαι αυτό που είσαι –δεχόμενος φυσικά και την καλοπροαίρετη κριτική-, αλλά δεν θα πρέπει να επιδιώκεις διακαώς να γίνεις συμπαθής από όλους ή να τα έχεις καλά με όλους.

    Με «όπλα» την ευγένεια, τη διακριτικότητα, την αξιοπρέπεια, την ακεραιότητα και την ωριμότητά σου μπορείς να αντιμετωπίσεις κάθε λογής ανθρώπους. Δεν είναι εύκολο να...

...........

ολόκληρο το άρθρο εδώ

Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι