«Μαθήματα» από τα παιδιά

Μεγαλώνοντας τα παιδιά τους, οι γονείς μεγαλώνουν και οι ίδιοι παράλληλα με αυτά.

Γιατί η σχέση με τα παιδιά, αυτή η υπέροχη σχέση αγάπης, προσφέρει στους γονείς ανεκτίμητα πράγματα, μια νέα ματιά του κόσμου.

Μαθαίνουν θαυμαστά πράγματα, ξαναβρίσκουν τις χαρές που έχασαν ωριμάζοντας και συνειδητοποιούν πόσο μπορούν να αλλάξουν προς το καλύτερο! Τι πρέπει να κάνουν όμως οι γονείς για να εισπράξουν όλην αυτή τη γνώση και να μάθουν από το μικρό τους; Μα, να βάλουν στην άκρη τη «ωριμότητα» και την «πείρα» τους, να αφουγκραστούν την παιδική σοφία, να είναι ανοιχτοί και να εκτιμήσουν το αυθόρμητο και λαμπερό πνεύμα των παιδιών και να γίνουν οι καλύτεροι μαθητές των παιδιών τους!

Ας δούμε, λοιπόν, ποιες είναι οι μικρές και μεγάλες χαρές που μπορούν να διδάξουν τα παιδάκια στους γονείς τους!

1. Η απόλαυση του παιχνιδιού. Ένα από τα μεγαλύτερα ταλέντα των παιδιών είναι να μην παίρνουν ποτέ τη ζωή στα... σοβαρά. "Τα παιδιά έχουν τη μοναδική ικανότητα να μετατρέπουν το καθετί σε παιχνίδι και να το απολαμβάνουν με πάθος. Χαίρονται τόσο εύκολα, παίζοντας με τόσο απλά, καθημερινά πράγματα", όπως αναφέρει η παιδοψυχολόγος κ. Αγνή Μαριακάκη. Σε ποια ηλικία σταματάει όμως αυτή η απόλαυση του παιχνιδιού; Πότε, αλήθεια, ο άνθρωπος σοβαρεύει και όλα γίνονται "σημαντικά" και "οργανωμένα". Ορισμένοι γονείς θυμούνται πότε συνέβη αυτό και ανακαλούν το... σοκ που έπαθαν όταν διαπίστωσαν ότι το αγαπημένο τους παιχνίδι δεν τους έδινε πια την ίδια απόλαυση.
2. Η αστείρευτη περιέργεια. Μόλις τα παιδιά καταφέρουν να φτιάχνουν τις πρώτες φράσεις, αρχίζουν τα «γιατί;». Οτιδήποτε βλέπουν γύρω τους τους προκαλεί, έχουν αμέτρητες απορίες, και η κάθε απάντηση των γονιών όχι μόνο δεν σβήνει την δίψα τους αλλά γίνεται η αφορμή για μια καινούργια ερώτηση, μέχρι τελικής (δικής σας) εξαντλήσεως σε αποθέματα γνώσεων ή αντοχής. Ακολουθώντας το παράδειγμα των μικρών, δεν μένουν στην επιφάνεια των πραγμάτων και κάνουν τις σχέσεις τους πιο ουσιαστικές.
3. Η δημιουργικότητα και ο πλάγιος τρόπος σκέψης. Τα παιδιά έχουν δικούς τους τρόπους να επεξεργάζονται νοητικά τον κόσμο. Και αυτό φαίνεται στον τρόπο με τον οποίο δημιουργούν ή εκφράζονται, στον τρόπο με τον οποίο επιλύουν ένα πρόβλημα. Είναι ένα μοναδικό χάρισμα που θα βοηθήσει τη μαμά και τον μπαμπά να ζουν όμορφα κάθε φάση της ζωής τους.
4. Η δύναμη της συγγνώμης. Ένα από τα σημαντικότερα χαρίσματα που πρέπει να αντιγράψετε από τα παιδιά είναι η ανεξικακία και η μεγαλοψυχία τους, ο τρόπος που αφήνουν πίσω τους οποιαδήποτε πικρία και είναι πάντα έτοιμα να ξεχάσουν, να συγχωρήσουν.Δεν κρατούν καμία κακία μέσα τους. Αυτό είναι το μάθημα που διδάσκουν στους γονείς: ότι πρέπει να μην παρεξηγούνται εύκολα και, κυρίως, να μην είναι μνησίκακοι.
5. Η απόλαυση του "τώρα". Οι γονείς συνήθως είναι πιεσμένοι, αγχωμένοι από τόσα που "πρέπει" να γίνουν, και μετατρέπονται χωρίς να το καταλαβαίνουν σε ρομποτάκια που τρέχουν, χωρίς να κοιτάνε ούτε να ακούνε τίποτα γύρω τους. Ευτυχώς, τα παιδιά -που έχουν το δικό τους ρυθμό- τους αναγκάζουν να επιβραδύνουν. Οι γονείς μαθαίνουν ότι δεν θα χαθεί ο κόσμος αν αντί για δέκα πράγματα γίνουν μόνο τα δύο κι ότι πάντα μπορείς να αφήσεις κάποια για μιαν άλλη στιγμή, αλλά και ότι ο κόσμος είναι πολύ πιο συναρπαστικός όταν χαρίζεις στον εαυτό σου την πολυτέλεια να τον παρατηρεί και να απολαμβάνει τα χρώματα, τους ήχους του, κάθε λεπτομέρεια απ' ό,τι σε περιβάλλει. Ακριβώς όπως κάνουν τα παιδιά!
6. Δεν χρειάζεται να είναι όλα τέλεια! Τα παιδιά βοηθούν τους γονείς να δεχτούν τα όρια των ικανοτήτων τους, να τα συνειδητοποιήσουν και να αισθανθούν έτσι πολύ πιο ήρεμοι. Στα μάτια των παιδιών οι γονείς είναι πάντα υπέροχοι. Η μαμά ,π.χ., σε σύγκριση με όλες τις άλλες γυναίκες είναι για το μικρό της πάντα πιο όμορφη, έχει πιο ωραία μαλλιά, κι ας είναι εκείνη τη στιγμή αχτένιστη και με τις πιτζάμες. Τα παιδιά δέχονται και αγαπούν τους γονείς γι' αυτό που είναι!
7. Αισιοδοξία για το αύριο. Η ηρωίδα της ταινίας «Όσα παίρνει ο Άνεμος», η Σκάρλετ Ο' Χάρα, είχε πει την κλασική ατάκα «Αύριο είναι μια άλλη μέρα», και σίγουρα η ζωή όλων θα ήταν καλύτερη αν το λάμβαναν υπ' όψιν τους. Όπως ακριβώς κάνουν τα παιδιά. Αυτό, βέβαια, είναι απόρροια του άλλου "μαθήματος" που δίνουν τα παιδιά στους γονείς: του να ζουν στο παρόν και να το απολαμβάνουν, αντί να ανησυχούν για τα αρνητικά που μπορεί να κρύβει το άγνωστο μέλλον. Εξάλλου, τα παιδιά έχουν μια δική τους αντίληψη των πραγμάτων, πιο χαλαρή και με λιγότερους φόβους. Έτσι μαθαίνουν στους γονείς να μην είναι υπερπροστατευτικοί προσπαθώντας να αποτρέψουν κάποια πράγματα.
8. Ποτέ μη λες «ποτέ»... Αυτή η μοναδική εμπειρία της ανατροφής του παιδιού, κάνει τους γονείς να αναθεωρούν διάφορα πράγματα. Έτσι, λοιπόν, οι γονείς μαθαίνουν μέσα από τα παιδιά πόσο εύκολα διαψεύδονται τα μεγαλεπήβολα «Εγώ ποτέ δεν θα...», «Εγώ πάντα θα...». Και μαθαίνουν επίσης να είναι πιο επιεικείς στην κριτική απέναντι στους δικούς τους γονείς για όσα δεν έκαναν ή έκαναν με λαθεμένο τρόπο.
9. Δύναμη να λες την αλήθεια. Ένα από τα δυσκολότερα πράγματα είναι να λες πάντα την αλήθεια. Τα παιδιά το κάνουν αυτό με τον φυσικότερο τρόπο -μέχρι που οι γονείς να τα μάθουν ότι "μερικά πράγματα δεν τα λέμε" Το ίδιο δικαίωμα, όμως, πρέπει να το διεκδικούν οι γονείς και για τον εαυτό τους, να κάνουν πράξη το μάθημα που τους δίνουν τα παιδιά και να βάλουν την αλήθεια σε κάθε στιγμή της ζωής τους.
10. Τα παιδιά σε μεταμορφώνουν. Κανένας δεν έχει τη δύναμη να μεταμορφώσει τους γονείς όσο ένα παιδί. Η αντίδραση του παιδιού, π.χ., απέναντι σε μια μαμά που είναι αυστηρή με τους άλλους και η οποία πάντα λέει αυτό που θέλει χωρίς να νοιάζεται αν πληγώνει τους άλλους, μπορεί να την αλλάξει και να την κάνει να σκεφτεί πριν μιλήσει.
11. Αγάπη είναι ανεξάντλητη. Το συναίσθημα που νιώθουν οι γονείς για το παιδί τους δεν συγκρίνεται με κανένα άλλο. Όταν το παίρνουν για πρώτη φορά στην αγκαλιά τους, σίγουρα νιώθουν ότι δεν θα μπορέσουν ποτέ να ξαναγαπήσουν τόσο πολύ κανένα πλάσμα πάνω στη γη. Αλλά μέσα από τα παιδιά τους μαθαίνουν να αγαπούν όλα τα παιδιά του κόσμου, και όχι με έναν γενικό και αόριστο τρόπο αλλά πιο ουσιαστικά. Ανακαλύπτουν ότι όσο δίνουν από αυτήν την αγάπη, τόσο μεγαλύτερο απόθεμα έχουν μέσα τους. Αρχίζουν να ενδιαφέρονται γαι την τύχη όλων των παιδιών, για μέλλον του πλανήτη, γιατί είναι ο τόπος όπου θα ζήσει το παιδί τους. Βγαίνουν, λοιπόν, από τα στενά όρια του κόσμου τους και αποκτούν μιαν άλλη αντίληψη για όλους και για όλα γύρω τους.
12. Σχέση με τα αντικείμενα. Ο καταναλωτισμός είναι βασικό χαρακτηριστικό της σημερινής κοινωνίας. Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, λειτουργεί αρνητικά: Όσο πιο πολλά αποκτάς, τόσο λιγότερο το απολαμβάνεις, και θέλεις όλο και περισσότερα για να ευχαριστηθείς. Ένα παιδί χαίρεται και με το παραμικρό, φτάνει να είναι "καινούργιο".
13. Η επαφή με το σώμα. Τα παιδιά ζουν μέσα από το σώμα τους, στην κυριολεξία. Παρατηρώντας τα μικρά, διδάσκονται απ' αυτά ένα σημαντικό μάθημα: ότι πρέπει να ξαναβρούν την επαφή με τον εαυτό τους μέσα από το σώμα τους.
14. Ποτέ δεν σταματάς να μαθαίνεις. Το μεγάλωμα του παιδιού είναι συναρπαστικό αλλά ταυτόχρονα και δύσκολο. Οι γονείς μαζί με τα παιδιά ανακαλύπτουν τον εαυτό τους, τις ικανότητες και τις αδυναμίες τους. Τα μικρά τούς κάνουν να δουν ότι έχουν αμέτρητες δυνατότητες και τους δίνουν το κίνητρο να τις αξιοποιήσουν.

Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Παρακάτω θα βρεις ορισμένα από τα δικαιώματα που περιέχονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

• Όλα τα παιδιά είναι ίσα και πρέπει να προστατεύονται από διακρίσεις λόγω φυλής, χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, καταγωγής, πεποιθήσεων, νομικής κατάστασης των ίδιων ή μελών της
  οικογένειάς τους.
• Το συμφέρον του παιδιού πρέπει να λαμβάνεται υπόψη σε όλες τις αποφάσεις που το αφορούν.
  
• Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην ταυτότητα, δηλαδή σε ένα όνομα, επώνυμο και ιθαγένεια.
  
• Τα παιδιά πρέπει να μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον που τους παρέχει τα αναγκαία υλικά αγαθά (στέγη, ρούχα, τροφή) και διασφαλίζει τη σωματική, νοητική, συναισθηματική και κοινωνική τους ανάπτυξη.
  
• Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να μην αποχωρίζονται από τους γονείς τους, εκτός αν αυτό γίνεται με κοινή απόφαση των γονέων ή ύστερα από απόφαση της Πολιτείας, επειδή οι γονείς τα παραμελούν ή τα κακομεταχειρίζονται.
  
• Όλα τα παιδιά, ανάλογα με την ηλικία και την ωριμότητά τους, έχουν δικαίωμα να εκφράζουν τη γνώμη και τις απόψεις τους σε θέματα που τα αφορούν. Οι ενήλικες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη γνώμη τους πριν πάρουν αποφάσεις γι' αυτά.
  
• Τα παιδιά έχουν δικαίωμα να εκφράζουν τις θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις τους.
  
• Κανείς δεν μπορεί να επεμβαίνει αυθαίρετα στην ιδιωτική ζωή των παιδιών, στην οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία τους, ούτε να προσβάλλει την τιμή και την υπόληψή τους.
  
• Τα παιδιά έχουν δικαίωμα πρόσβασης στα μέσα ενημέρωσης (εφημερίδες, ραδιόφωνο, τηλεόραση, ηλεκτρονικά μέσα) αλλά πρέπει και να προστατεύονται από τις αρνητικές επιδράσεις τους.
  
• Τα παιδιά έχουν δικαίωμα προστασίας από κάθε μορφής κακομεταχείριση: βία, παραμέληση, κακοποίηση (σωματική, λεκτική, ψυχολογική, σεξουαλική) και εκμετάλλευση, μέσα και έξω από την οικογένεια.
  
• Τα παιδιά που προέρχονται από ξένη χώρα έχουν δικαίωμα φροντίδας και προστασίας.
  
• Τα παιδιά με ειδικές ανάγκες έχουν δικαίωμα στη δωρεάν ειδική φροντίδα, εκπαίδευση και επιμόρφωση, ώστε να απολαμβάνουν ισότιμη και αξιοπρεπή ζωή.
  
• Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην ιατρική περίθαλψη και φροντίδα, τους εμβολιασμούς, τη νοσηλεία, κ.λ.π.
• Όταν η οικογένεια δεν μπορεί να φροντίσει ένα παιδί, τότε η Πολιτεία αναλαμβάνει τη φροντίδα του με θεσμούς όπως η υιοθεσία, η φιλοξενία σε ανάδοχη οικογένεια ή σε ίδρυμα, που πρέπει να σέβονται πλήρως τα δικαιώματά του.
  
• Όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση, σύμφωνα με τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές τους. Το κράτος πρέπει να παίρνει μέτρα ώστε τα παιδιά να γράφονται και να μη διακόπτουν στο σχολείο, να αναπτύσσουν τις ικανότητες και την προσωπικότητά τους. Τα πειθαρχικά μέτρα δεν πρέπει να προσβάλλουν την αξιοπρέπεια των μαθητών.
• Τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην ανάπαυση, στο παιχνίδι και την ψυχαγωγία.
  
• Τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται από κάθε μορφής οικονομική εκμετάλλευση (επαιτεία, εκπόρνευση, πορνογραφία, δουλεμπόριο, κ.λπ.) Έχουν όμως δικαίωμα στην εργασία με ασφάλιση και υπό προϋποθέσεις, ανάλογα με την ηλικία, το είδος εργασίας, το ωράριο, κ.λπ..
  
• Τα παιδιά που είτε τα ίδια είτε μέλη της οικογένειάς τους κάνουν χρήση ναρκωτικών ή άλλων ουσιών που προκαλούν εξάρτηση έχουν δικαίωμα κατάλληλης υποστήριξης.
  
• Τα παιδιά που συλλαμβάνονται και δικάζονται έχουν δικαίωμα να αντιμετωπίζονται με αξιοπρέπεια και σεβασμό στην ιδιωτική τους ζωή, να ενημερώνονται αναλυτικά από τις Αρχές σε κατανοητή γλώσσα και να έχουν νομική βοήθεια. Σε περίπτωση που είναι απολύτως απαραίτητη η κράτησή τους, αυτή πρέπει να γίνεται χωριστά από ενήλικα άτομα και με σεβασμό στην προσωπικότητα και τις ανάγκες τους.

Μιλώντας σε κάποιον για τη σεξουαλική κακοποίηση

Τα άτομα που έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση θα πρέπει οπωσδήποτε να ζητήσουν βοήθεια για τρεις πολύ σημαντικούς λόγους:
· Για να δώσουν ένα τέλος στην κακοποίηση.
· Για ν' αρχίσουν να ξεπερνούν αυτή την εμπειρία.
· Για να προστατεύσουν άλλα παιδιά και νεαρά άτομα.
«Δεν είχα πει σε κανέναν τι συνέβαινε για δύο ολόκληρα χρόνια. Κάποιες φορές είχα προσπαθήσει να μιλήσω με υπονοούμενα. Για παράδειγμα, είχα ρωτήσει ένα συμμαθητή μου: "Αν κάποιος γνωστός μου είχε υποστεί σεξουαλική κακοποίηση και σου το έλεγα, τι θα έκανες;" Μου απάντησε ότι θα το έλεγε σε κάποιον ενήλικο. Κι έτσι αποφάσισα να μη μιλήσω - δεν ήθελα να διαλυθεί η οικογένειά μου εξαιτίας μου. Τελικά το είπα, αλλά μόνο επειδή πίστευα ότι είχε αρχίσει να κακοποιεί και την ξαδέλφη μου».
Μπορεί να δυσκολεύεσαι ή να φοβάσαι να πεις σε κάποιον ότι έχεις κακοποιηθεί.

Μπορεί να ανησυχείς για τις συνέπειες ή να σκέφτεσαι ότι δεν θα σε πιστέψουν.

Αν το πρώτο άτομο που θα εμπιστευτείς δεν σε πιστέψει, μην εγκαταλείψεις την προσπάθεια. Προσπάθησε να μιλήσεις σε κάποιον άλλο. Ίσως νιώσεις μεγαλύτερη σιγουριά αν γράψεις πρώτα σ' ένα ημερολόγιο όσα θέλεις να πεις. Αν δυσκολεύεσαι πολύ να μιλήσεις σε κάποιο άτομο που ξέρεις, θα μπορούσες να απευθυνθείς αρχικά σ' ένα ψυχολόγο. Δεν θα σε πιέσει να αποκαλύψεις περισσότερα απ' όσα θέλεις και θα σου δώσει πολύ χρήσιμες συμβουλές για να αντιμετωπίσεις τα προβλήματά σου.
Ποια άλλα άτομα θα μπορούσαν να σε βοηθήσουν;
· Καθηγητής
· Αστυνομικός
· Συγγενής
· Νοσοκόμα
· Οι γονείς ενός φίλου
· Γιατρός
«Την πρώτη φορά που επισκέφτηκα τον ψυχολόγο μου, χρειάστηκα αρκετό χρόνο για ν' αρχίσω να μιλάω. Ωστόσο, εκείνος ήταν πολύ υπομονετικός και μου αφιέρωσε όση ώρα χρειαζόμουν για να ξεδιαλύνω τις σκέψεις μου. Ο ψυχολόγος μου με βοήθησε να αποφασίσω ποια θα ήταν η επόμενη κίνησή μου. Όταν η Πρόνοια και η Αστυνομία άρχισαν να ασχολούνται με την υπόθεση, βρισκόταν πάντα δίπλα μου και με στήριζε σε όλες τις δύσκολες φάσεις».
Μπορεί να διαπιστώσεις ότι το άτομο που εμπιστεύτηκες θέλει να αναφέρει το περιστατικό στην Πρόνοια ή στην Αστυνομία, ώστε να δώσει ένα τέλος στις κακοποιήσεις. Ωστόσο, το πιθανότερο είναι ότι θα το συζητήσει προηγουμένως μαζί σου.
Αν έχεις υποστεί σεξουαλική κακοποίηση, ή αν κάποιος άλλος πιστεύει ότι έχεις κακοποιηθεί, θα πραγματοποιηθεί μια έρευνα. Σ' αυτή την περίπτωση, κάποιος κοινωνικός λειτουργός, γιατρός ή αστυνομικός θα προσπαθήσει να ανακαλύψει τι έχει συμβεί, ώστε να αποφασιστεί με ποιον τρόπο θα σε βοηθήσουν και θα σε προστατεύσουν.
Ορισμένα άτομα που μπορεί να είχαν αντιμετωπίσει προβλήματα με την αστυνομία στο παρελθόν, ίσως φοβούνται ότι θα τιμωρηθούν και επειδή έχουν κακοποιηθεί. Ωστόσο, αυτό δεν ισχύει! Να θυμάσαι ότι αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να σε βοηθήσουν να ξεπεράσεις το πρόβλημα που αντιμετωπίζεις.
Μην ξεχνάς ότι δεν φέρεις καμία ευθύνη για οτιδήποτε συμβαίνει - ακόμα και αν το άτομο που σε κακοποίησε οδηγηθεί σε δίκη και καταδικαστεί.

Ζητώντας βοήθεια για να αντιμετωπίσεις τα αρνητικά συναισθήματα
Ακόμα κι αν μοιραστείς με κάποιον την εμπειρία σου, τα αρνητικά συναισθήματα μπορεί να μην εξαφανιστούν. Ορισμένες φορές, μάλιστα, μπορεί να σκέφτεσαι ότι ίσως θα ήταν προτιμότερο να μην το είχες συζητήσει με κανέναν.
«Σκέφτηκα αμέτρητες φορές να πω ότι όλα όσα είχα εξομολογηθεί ήταν ψέματα. Δεν ήθελα να το πιστέψω ούτε εγώ. Το μόνο που ήθελα ήταν να ξαναγίνουμε μια ευτυχισμένη οικογένεια. Πίστευα ότι θα ήταν ευκολότερο να προσποιούμαι ότι δεν είχε συμβεί τίποτα».
Ορισμένοι άνθρωποι νιώθουν πολύ καλύτερα όταν μιλούν με κάποιο άτομο που έχει λάβει ειδική εκπαίδευση, ώστε να καταλαβαίνει πώς αισθάνεται κάποιος που έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά. Αυτό το άτομο θα μπορούσε να είναι ένας ψυχοθεραπευτής, ένας ψυχολόγος ή ένας ψυχίατρος. Αν αποφασίσεις να επισκεφτείς ένα θεραπευτή, δεν σημαίνει ότι είσαι τρελός. Μπορεί να θέλεις να μιλήσεις για την εμπειρία σου μόνο στο θεραπευτή σου ή μπορεί να προτιμάς να τη μοιραστείς με μια ομάδα άλλων νεαρών ατόμων που έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις. Ορισμένες οικογένειες επισκέπτονται μαζί κάποιον επαγγελματία.

Το είδος της θεραπείας εξαρτάται από τις ανάγκες σου και τις επιθυμίες σου.
«Η συμμετοχή μου στην ομάδα με βοήθησε πολύ. Γνώριζα, βέβαια, ότι υπήρχαν κι άλλοι άνθρωποι που αντιμετώπιζαν το ίδιο πρόβλημα, αλλά πίστευα ότι κανείς δεν μπορούσε να καταλάβει πώς ένιωθα. Όταν ανακαλύπτεις ότι υπάρχουν άτομα που σε καταλαβαίνουν, νιώθεις πολύ καλύτερα. Μέσα από τη συναναστροφή μας συνειδητοποίησα ότι δεν θα έπρεπε να ντρέπομαι εγώ, αλλά εκείνος. Καταλαβαίνεις ότι δεν φταίνε οι άλλοι για ό,τι τους συνέβη κι εκείνοι, με τη σειρά τους, σε βοηθούν να καταλάβεις ότι δεν φταις ούτε εσύ».

Πώς μπορεί να βοηθήσει η ψυχοθεραπεία;
Τα νεαρά άτομα που αποφάσισαν να επισκεφτούν έναν ειδικό και να ακολουθήσουν κάποιο είδος θεραπείας λένε ότι νιώθουν πολύ μεγαλύτερη αισιοδοξία για το μέλλον. Ξεπερνούν την κατάθλιψη και το άγχος τους, αισθάνονται καλύτερα με τον εαυτό τους και μπορούν να συνεχίσουν φυσιολογικά τη ζωή τους.
«Την πρώτη φορά που επισκέφτηκα τον ψυχολόγο μου φοβόμουν ότι θα έφευγε τρέχοντας από το δωμάτιο όταν θα του μιλούσα για την εμπειρία μου. Φυσικά, οι φόβοι μου δεν επιβεβαιώθηκαν! Δεν ήξερα πώς να χειριστώ την κατάσταση, γι' αυτό άρχισα να διηγούμαι με χιουμοριστικό τρόπο όσα με απασχολούσαν. Ο ψυχολόγος μου με κοίταζε με σοβαρό ύφος - μάλλον δεν έχει αίσθηση του χιούμορ, σκέφτηκα. Τελικά, όμως, η στάση του με βοήθησε να ξεδιαλύνω τις σκέψεις μου, να αντιμετωπίσω την κατάσταση και τα συναισθήματά μου με περισσότερη σοβαρότητα. Ύστερα από μερικές επισκέψεις, άρχισα να τα πηγαίνω καλύτερα στο σχολείο και να ζω πιο φυσιολογικά».