Η Ανεκτίμητη Αξία του Μεγαλύτερου Παιδιού της Οικογένειας

Ένα υπέροχο κείμενο...
Στα μεγαλύτερα παιδιά της οικογένειας, αξίζει μεγαλύτερη αναγνώριση και ευγνωμοσύνη από όση συνηθίζουν οι γονείς να προσφέρουν. 

Η βοήθειά τους, η αγάπη και η υπομονή τους με τα μικρότερα αδέρφια τους είναι ανεκτίμητη και καμία μαμά δεν θα μπορούσε να εκφράσει καλύτερα το μεγάλο «ευχαριστώ» στα παιδιά αυτά, από το παρακάτω κείμενο, με το οποίο είμαστε βέβαιοι πως θα συμφωνήσετε απόλυτα.

«Δεν επιλέξατε να είστε σε αυτή τη θέση. Δεν ζητήσατε να γεννηθείτε εσείς πρώτα, μερικά χρόνια νωρίτερα, κι ακόμα κι αν το ζητούσατε, δεν θα μπορούσατε να ξέρετε τι σημαίνει να είσαι το μεγαλύτερο παιδί στην οικογένεια. 

Τα πραγματικά μωρά και τα πραγματικά νήπια δεν έχουν καμία σχέση με τα φουσκωτά ζωάκια που σπρώχνατε μέσα στο καροτσάκι-παιχνίδι σας και που μετά βάζατε για ύπνο μέσα σε κουτιά παπουτσιών, έτσι δεν είναι; 

Ωστόσο, μεταχειρίζεστε τα μικρότερα αδέρφια σας με απρόσμενη υπομονή και καλοσύνη (τις περισσότερες φορές, τουλάχιστον) και σχεδόν πάντα, εσείς τα «μεγάλα παιδιά» μπορείτε πολύ καλύτερα να συγκρατείτε τα νεύρα σας στις απαιτήσεις ενός δίχρονου, από τους περισσότερους ενήλικες. 

Μας δίνετε έμπνευση.

Τα μεγαλύτερα παιδιά είναι οι αφανείς ήρωες των γονιών. 

Σας ευχαριστούμε που κρατάτε απασχολημένο το μωρό, όταν ψάχνουμε τρελαμένοι μέσα στις τεράστιες τσάντες μας να βρούμε το πορτοφόλι για να πληρώσουμε τις πάνες και να φύγουμε τρέχοντας για το σπίτι, πριν να έρθει η ώρα του φαγητού. 

Προς το 10χρονο παιδί στο πάρκο, τις προάλλες, που έπαιζε ταυτόχρονα με πέντε πιτσιρίκια, ενώ οι μαμάδες τους κουβέντιαζαν και έπιναν αμέριμνες τον καφέ τους –ευχαριστώ! 

Δεν έχεις ιδέα πόσο ανάγκη είχαμε αυτό το διάλειμμα.

Κάθε φορά που μοιραστήκατε το γλυκό σας, που χορέψατε με το μικρό σας αδερφάκι ή που το γαργαλήσατε και το κάνατε να γελάει μέχρι τελικής πτώσης… αυτό που κάνατε ήταν πολύτιμο. 

Μας βοηθάτε να κουβαλάμε μεγάλο βάρος της μητρότητας και όταν είμαστε κουρασμένες και εκνευρισμένες, μας στηρίζετε με το χαμόγελό σας και τον παιδικό σας ενθουσιασμό και αυτόματα αποκαθιστάτε την πίστη μας στο μέλλον.

Μερικές φορές οι μεγάλοι έχουν πολλές απαιτήσεις από εσάς. «Πρόσεχε τον μικρό σου αδερφό!», 

«Δέσε το μωρό στο καθισματάκι του! ΤΩΡΑ!», 

«κουβάλα μερικές τσάντες», 

«Κάνε κάτι, ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ, για να πάει η μικρή στην τουαλέτα και να φύγουμε στην ώρα μας από το σπίτι!».

Εκ μέρους όλων των γονιών του κόσμου, ζητώ συγγνώμη για όλα αυτά. 

Δεν είμαστε τέλειοι.
Κουραζόμαστε και βιαζόμαστε και συχνά νιώθουμε ότι είμαστε ένα βήμα πριν το φρενοκομείο. Αλλά αυτό που κάνατε, τότε που βάλετε τον αδερφό σας να προσποιηθεί ότι είναι γατούλα για να μπορέσει επιτέλους να πάει στο γιογιό, να κάνει τσίσα και να φύγουμε από το σπίτι… αυτό ήταν πραγματικά ευφυές! 

Γι’αυτό σας έχουμε τόσο μεγάλη ανάγκη. Είστε αρκετά μεγάλοι για να είστε υπεύθυνοι και να έχετε έναν βαθμό εξουσίας πλέον, αλλά ταυτόχρονα, είστε ακόμα παιδιά, κι αυτό σημαίνει ότι είστε όσο μικροί χρειάζεται για να βλέπετε τον κόσμο με καθαρό βλέμμα και νέες ιδέες, και να εφευρίσκετε δημιουργικές λύσεις σε πράγματα που μερικές φορές οι μεγάλοι είναι υπερβολικά κατάκοποι και βαριεστημένοι τη δεδομένη στιγμή, ώστε να σκεφτούν μόνοι τους.

Προσέξτε, όμως, δεν είναι μόνο ότι μας βοηθάτε. Είστε πολλά περισσότερα από ένα επιπλέον ζευγάρι χέρια, εν μέσω ενός χαοτικού απογεύματος. Είστε περισσότερα από μία κατ’οίκον baby sitter που μας επιτρέπει να κάνουμε ένα μπάνιο με σχετική ηρεμία. 

Η πραγματική αξία σας είναι πολύ μεγαλύτερη από όλα αυτά.

Ξανά και ξανά, λέμε στα μεγάλα παιδιά πόσο τα μικρότερα τα θαυμάζουν.
«Σας έχουν ως είδωλα», τους λέμε.

Μερικές φορές, όμως, όπως το λέμε ακούγεται σαν προειδοποίηση, ενώ αυτό που πραγματικά θέλουμε να πούμε είναι ότι όλοι σας λατρεύουν –οι ώρες που αφιερώνετε για να ολοκληρώσετε ένα σχολικό project, η αποφασιστικότητά σας για να τελειοποιήσετε την τεχνική σας στο πιάνο. 

Είναι παραπάνω από εντυπωσιακό να βλέπεις τέτοιον βαθμό αφοσίωσης και πάθους σε ένα τόσο μικρό παιδί. 

Είστε πολύ καλύτερα πρότυπα, από όσο οι γονείς μπορούν να γίνουν, όχι μόνο για τα μικρότερα αδέρφια σας, αλλά και για εμάς, τους μεγάλους. 

Είμαι ευγνώμων που σας έχουμε στην ζωή μας, γιατί έτσι η 4χρονη κόρη μου μπορεί να έρχεται στις γυμναστικές σας επιδείξεις και στα ρεσιτάλ πιάνου σας και στις σχολικές γιορτές σας και να βλέπει στο δικό της μέλλον τις δυνατότητες που έχει και πόσα μπορεί να κάνει αν δουλέψει εξίσου σκληρά, όπως έχει δει εσάς να κάνετε. Και αυτό είναι ένα μάθημα που μόνο εσείς, τα μεγάλα παιδιά, μπορείτε να της δώσετε, και το κάνετε χωρίς καν να προσπαθείτε.

Ως μαμά ενός από τα «μικρά παιδιά», σε ευχαριστώ, μεγάλε αδερφέ και μεγάλη αδερφή, μεγαλύτερη ξαδέρφη και ξάδερφε, μεγάλο παιδί στο πάρκο. 

Όταν επιμελώς τελειώνεις τα μαθήματα του σχολείου, όταν σταματάς για να σκουπίσεις τη μύτη της μικρής σου αδερφής, όταν με χαρά αναλαμβάνεις να προσέχεις ένα μωρό που κλαίει για να μπορέσει η μαμά σου να πάει στο γυμναστήριο, ή όταν υπνωτίζεις μια ομάδα μικρών παιδιών στην παιδική χαρά με τον αυθόρμητο χορό σου, μου ανεβαίνει ένας κόμπος στον λαιμό. 

Νιώθω συγκίνηση και χαρά. Παιδιά, είστε υπέροχα, και ξέρω ότι πολύ σύντομα, όταν τα μικρά γίνουν και αυτά μεγάλα, όπως εσείς, θα είναι εξίσου υπέροχα, γιατί είχαν εσάς να τους δείχνετε πώς να το κάνουν.»

Πηγή
Jim Jimmy (Κλεισθένης)

Μαθήματα αισιοδοξίας στα παιδιά μας

Πώς μπορούμε να κάνουμε τα παιδιά μας να σκέφτονται θετικά;

Κατά τη γενική ρήση, τα παιδιά αποτελούν την «ελπίδα του μέλλοντος». 
 Ενσαρκώνουν την έννοια της προοπτικής, κατά βάση μιας καλύτερης προοπτικής, καθώς προβάλλουμε σε αυτά την ανάγκη μας για ένα καλύτερο μέλλον, για έναν καλύτερο κόσμο. 
Ως φορείς ελπίδας και αισιοδοξίας, τα παιδιά καλούνται να κάνουν πραγματικότητα εκείνη την κατευναστική επιταγή του παραμυθιού «έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα», όπου στη θέση του «εμείς» βρίσκονται όλοι όσοι βλέπουμε στα παιδιά τη συνέχιση της ύπαρξης μας.  

Ως αποτέλεσμα της προβολής των δικών μας αναγκών για νόημα ζωής, τα παιδιά καθίστανται θέσει αισιόδοξα. 
Από την άλλη πλευρά, τα παιδιά φαίνεται πως είναι και φύσει αισιόδοξα. 
Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, τα περισσότερα παιδιά έχουν υψηλά επίπεδα ελπίδας και θετικής αντίληψης των πραγμάτων, ενώ φαντάζονται με θετικό τρόπο το μέλλον τους. 
Έχει βρεθεί, επίσης, ότι οι έφηβοι χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερο βαθμό αισιοδοξίας, ομαδικού πνεύματος και ζέσης για ζωή, σε σύγκριση με τους ενήλικες. 
 Ίσως, λοιπόν, το ερώτημα δεν θα έπρεπε να τίθεται μόνο αναφορικά με το πώς να κάνουμε τα παιδιά μας να σκέφτονται θετικά, αλλά επίσης πώς μπορούμε να διατηρήσουμε και πιθανόν να ενισχύσουμε τη φύσει και θέσει αισιόδοξη τάση των παιδιών μας. 
Όπως αναφέρεται σχετικά από πρεσβευτές της θετικής ψυχολογίας, θα πρέπει να εστιάσουμε στην προαγωγή της υγείας των παιδιών ενόσω ακόμη παραμένουν παιδιά, παρά να σκεφτόμαστε για αυτά επειδή πρόκειται να γίνουν οι αυριανοί ενήλικες.  

Τι σημαίνει, όμως, να είναι ένα παιδί αισιόδοξο; Ποια είναι τα οφέλη που προκύπτουν όταν ένα παιδί αντιλαμβάνεται τα πράγματα με θετικό τρόπο; 

Η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία αφορούν τον τρόπο που ερμηνεύουμε τα γεγονότα, καθώς και τις προσδοκίες μας για το μέλλον. 
Οι αισιόδοξοι άνθρωποι διακατέχονται από ελπίδα και εμπιστοσύνη και προσβλέπουν, γενικά, σε θετική έκβαση των όποιων προσπαθειών, ακόμη κι εκεί που εμφανίζονται δυσκολίες. Αντίθετα, οι απαισιόδοξοι άνθρωποι προσδοκούν, εξ αρχής, αρνητικά αποτελέσματα. 
Το αισιόδοξο άτομο ερμηνεύει τις αποτυχίες του ως προσωρινές και εφήμερες, ως μεμονωμένα περιστατικά τα οποία οφείλονται κατά βάση σε εξωγενείς παράγοντες, παρά σε προσωπική υπαιτιότητα. 
Αντιθέτως, το απαισιόδοξο άτομο πιστεύει ότι τα αρνητικά γεγονότα τα προκαλεί το ίδιο και ότι αυτά έχουν έναν σταθερό και μόνιμο χαρακτήρα –το γνωστό «συννεφάκι» που ακολουθεί μερικούς, όπου κι αν κρύβονται και ό,τι κι αν κάνουν. 

Στα παιδιά η αισιόδοξη στάση και η θετική ερμηνεία των γεγονότων έχουν πολλαπλά οφέλη. 

Σύμφωνα με ευρήματα ερευνών, τα αισιόδοξα παιδιά:

• Είναι καλύτεροι μαθητές σε σύγκριση με τα απαισιόδοξα παιδιά
• Τείνουν να αντιμετωπίζουν τις δύσκολες καταστάσεις με μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα.
• Προσανατολίζονται στην επίτευξη των στόχων περισσότερο, δοκιμάζουν διάφορες εναλλακτικές λύσεις και αποδέχονται καλύτερα την πραγματικότητα όταν αυτή τους υπερβαίνει.
• Είναι λιγότερο θυμωμένα και θλιμμένα, και αντίθετα περισσότερο δραστήρια, κοινωνικά και ικανοποιημένα από τη ζωή τους.
• Οι αισιόδοξοι έφηβοι δηλώνουν μικρότερη συμμετοχή σε επικίνδυνες συμπεριφορές (π.χ. χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών), συγκριτικά με τους απαισιόδοξους συνομήλικους τους.
• Εν τέλει, τα αισιόδοξα παιδιά έχουν καλύτερη σωματική και ψυχική υγεία και ζουν περισσότερο από ό,τι τα απαισιόδοξα παιδιά.  
• Τα καλά νέα είναι ότι η αισιοδοξία μαθαίνεται. Με άλλα λόγια, ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε τον κόσμο γύρω μας είναι μια μαθημένη, εν πολλοίς, λειτουργία. Στη θετική ψυχολογία η διαδικασία αυτή ονομάζεται «μαθημένη αισιοδοξία» (learned optimism).   

Τι μπορούμε, λοιπόν, να κάνουμε για να συμβάλλουμε στη φυσική τάση των παιδιών προς την κατεύθυνση της αισιοδοξίας; 
Από ποιους παράγοντες εξαρτάται στο παρόν η «ελπίδα του μέλλοντος»;  

Ερευνητές της θετικής ψυχολογίας επισημαίνουν ότι εκτός της πιθανής επίδρασης γενετικών παραγόντων, καταλυτικό ρόλο παίζει το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει το παιδί.

I.    Αισιόδοξα πρότυπα ταύτισης
Ο τρόπος ερμηνείας των γεγονότων που χρησιμοποιούν κυρίως οι ίδιοι οι γονείς, αλλά και το ευρύτερο περιβάλλον οικείων προσώπων του παιδιού, διαμορφώνει το πρότυπο με το οποίο ταυτίζεται το παιδί στη δική του πορεία. 
Με άλλα λόγια, ο τρόπος κατανόησης και αντίληψης της πραγματικότητας από τους γονείς και τα προσφιλή πρόσωπα συνιστά τη βάση της αισιοδοξίας, ή αντίθετα της απαισιοδοξίας, των παιδιών. 
Εάν, δηλαδή, ένας γονιός έχει την τάση να σκέφτεται απαισιόδοξα, το πιο πιθανό είναι ότι και το παιδί του θα σκέφτεται απαισιόδοξα. Κληρονομούμε στα παιδιά μας, ούτως ειπείν, όχι μόνο τα γονίδια μας, αλλά και την αισιοδοξία ή την απαισιοδοξία μας. Κι αυτό συμβαίνει με ρητό, αλλά και με άρρητο τρόπο. Δεν έχει σημασία μόνο τι λέμε και τι προβάλλουμε, αλλά και τι πραγματικά αισθανόμαστε και πιθανά ασυνείδητα μεταφέρουμε ως στάση ζωής. 

II.    Καλοήθης και μετριοπαθής κριτική
Ο τρόπος άσκησης κριτικής στα παιδιά μας είναι ένας δεύτερος παράγοντας που θα πρέπει να έχουμε υπόψη, όχι μόνο ως γονείς, αλλά και ως εκπαιδευτικοί, προπονητές, και γενικότερα ως ενήλικες. 
Εάν έχουμε την τάση να αποδίδουμε τις ατυχείς στιγμές ή τις αποτυχίες ενός παιδιού σε προσωπικά, σταθερά στοιχεία του χαρακτήρα του, τότε εκείνο πρόκειται να εσωτερικεύσει έναν πεσιμιστικό τρόπο αντίληψης του εαυτού και των πράξεων του. 
Εάν, για παράδειγμα, η κριτική μας προς το παιδί γίνεται στη βάση «σε μαλώνω γιατί είσαι έτσι» (π.χ. «κακό παιδί, χαζό, ανίκανο, πεισματάρικο…») αντί «γιατίέκανες αυτό», μαθαίνουμε στο παιδί να ερμηνεύει κάθε δυσκολία ως προσωπικό μειονέκτημα, καθώς επίσης να προσδοκά εκ των προτέρων (ή ακόμη, και να προκαλεί ασυνείδητα) αρνητικά αποτελέσματα. 
Η προσωπικότητα, ο χαρακτήρας και οι δυνατότητες ενός παιδιού θα πρέπει να αποτελούν σταθερές και αταλάντευτες αξίες, εάν θέλουμε τα παιδιά μας να σκέφτονται αισιόδοξα για τον εαυτό τους. Θα πρέπει να έχουμε εμπιστοσύνη, γενικότερα, στα παιδιά μας και να προσπαθούμε να κατανοούμε τις όποιες συμπεριφορές τους με καλοπροαίρετο τρόπο, αντί να τις κρίνουμε αβίαστα.

III.    Προστασία από έντονες ψυχοπιεστικές καταστάσεις
Όπως υπάρχει η έννοια της «μαθημένης αισιοδοξίας», αντίστοιχα υπάρχει και η έννοια της «μαθημένης αδυναμίας» (learned helplessness). 
Γεγονότα και εμπειρίες (π.χ. θάνατος, διαζύγιο, σοβαρή ασθένεια, κακοποίηση) στα οποία το παιδί δεν μπορεί να έχει κανέναν έλεγχο και τα οποία το αποδυναμώνουν συναισθηματικά και ψυχικά, προκαλούν αίσθημα αδυναμίας, απόγνωσης και ματαιότητας. 
Η αισιοδοξία προϋποθέτει εμπειρίες ζωής που θα θρέψουν και θα τροφοδοτήσουν την αίσθηση προσωπικής ικανότητας για αίσια και θετική εξέλιξη των προσπαθειών ενός παιδιού. 
Με άλλα λόγια, το μικρό παιδί θα πρέπει να έχει την αίσθηση ότι ασκεί το ίδιο κάποια επίδραση στο περιβάλλον του. 
Όταν οι εμπειρίες ζωής είναι τέτοιες που το παιδί αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα για να αποτρέψει ή για να αντιστρέψει μια δεδομένη κατάσταση, τότε το αποτέλεσμα είναι η απαισιοδοξία για το μέλλον. Και βέβαια μια τέτοια διάσταση δεν αφορά μόνο το ρόλο των γονέων, αλλά ευρύτερα το ρόλο της κοινωνίας και τη δυνατότητα που δίνει στους πολίτες για αίσθηση ελέγχου και επιλογής. 

IV.    Έμφαση στα «δυνατά στοιχεία» της οικογένειας 
Μια επιπλέον συμπεριφορά που προάγει την αισιοδοξία των παιδιών είναι η επικέντρωση στα δυνατά στοιχεία της οικογένειας. Κάθε οικογένεια αντιμετωπίζει, κατά καιρούς, προβλήματα, συγκρούσεις, εντάσεις και παρεξηγήσεις. 
Κάθε οικογένεια καλείται να ξεπεράσει προσωπικές, διαπροσωπικές, ακόμα και διαγενεακές δυσκολίες (π.χ. με τους παππούδες και τις γιαγιάδες). 
Παράλληλα, όμως, κάθε οικογένεια διέπεται από θετικά και δυνατά στοιχεία που τη βοηθούν να ανταπεξέρχεται στις αντιξοότητες και να βρίσκει (καινούργιες) ισορροπίες. Ερευνητικά αποτελέσματα έχουν δείξει ότι η έμφαση σε αυτά τα δυνατά χαρακτηριστικά του συστήματος μιας οικογένειας (π.χ. χιούμορ, κοινωνικές σχέσεις, διάθεση για ενεργητική ακρόαση) ενισχύουν την αισιοδοξία των παιδιών. 
Αντιθέτως, παιδιά των οποίων οι γονείς εξέφραζαν δυσαρέσκεια με τον τρόπο που λειτουργούσε η οικογένεια τους, δήλωναν μικρότερα επίπεδα αισιοδοξίας και ελπίδας. 

V.    Ενίσχυση μιας εσωτερικής βάσης ασφάλειας
Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν την πιο σημαντική, ενδεχομένως, διάσταση που μπορούν να εγγυηθούν οι γονείς, προκειμένου να κάνουμε τα παιδιά μας να σκέφτονται θετικά. 
Τη διάσταση της «βιωμένης ασφάλειας», ή αλλιώς, των ασφαλών, θετικών σχέσεων προσκόλλησης ανάμεσα στο παιδί και τους γονείς του, ιδιαίτερα τη μητέρα του στη φάση της βρεφικής ηλικίας. 
Η έννοια της «βιωμένης ασφάλειας» δηλώνει το αίσθημα που δομείται εσωτερικά στο παιδί ότι μπορεί να εμπιστευθεί τα πρόσωπα φροντίδας για την προστασία του τόσο από εξωτερικές πηγές κινδύνου όσο και από εσωτερικές «απειλές» (π.χ. πείνα, πόνος, άγχος). 
Η διαθεσιμότητα, η εγγύτητα, η σταθερότητα και η αξιοπιστία των προσώπων φροντίδας, είναι απαραίτητα στοιχεία, προκειμένου να διαμορφωθεί προοδευτικά για το παιδί μια «βάση ασφάλειας» (secure base). 
Η λειτουργία της βάσης ασφάλειας, βασική προϋπόθεση για την εξερεύνηση του καινούργιου με τρόπο θετικό, ενθουσιώδη και αισιόδοξο, διαμορφώνεται μεν στους πρώτους μήνες ζωής του ατόμου, εφαρμόζεται όμως σε όλη τη ζωή του. Τα αισιόδοξα παιδιά είναι και ασφαλή παιδιά, καθώς έχουν εμπεδώσει ένα αίσθημα βασικής εμπιστοσύνης για τον εαυτό τους και για τον κόσμο γύρω τους.
Η «ελπίδα του μέλλοντος», τα παιδιά μας, τα αισιόδοξα παιδιά μας, μπορούν να ζήσουν πράγματι καλύτερα, όπως εξάλλου επιτάσσει το τέλος των παραμυθιών, αρκεί αυτό που θα τους παραδώσουμε να επιτρέπει μια τέτοια αισιόδοξη προοπτική. 
Πλέον, όχι γενικά με το παράδειγμά μας, αλλά με το θετικόμας παράδειγμα.

Βασιλική Γιωτσίδη, Ph.D., positiveemotions.gr

Απαισιοδοξία: Ασθένεια ή ρεαλισμός

«Αν κοιτάξεις για πολλή ώρα την άβυσσο, στο τέλος και η άβυσσος θα κοιτάξει εσένα» (Νίτσε)

Πολλοί άνθρωποι μέμφονται καθημερινά την οικονομική κρίση, την απρόσωπη κοινωνία, την ανάλγητη εξουσία, την έκπτωση των ηθικών αξιών, την απουσία νοήματος ζωής, την αδυναμία της θρησκείας να δώσει πειστικές απαντήσεις στα υπαρξιακά τους ερωτήματα, την αδυναμία έκφρασης της δημιουργικότητας στο χώρο της εργασίας, το αγχογόνο περιβάλλον και όχι σπάνια την ίδια την ανθρώπινη φύση. Παντού βλέπουν αδιέξοδα, εμπόδια και αξεπέραστες δυσκολίες. Ζουν με το φόβο της αποτυχίας και βιώνουν κατά δραματικό τρόπο το αίσθημα του αποτυχημένου. Ακόμη και μια απλή ατυχία ή αποτυχία τη μεταφράζουν ως προοίμιο χειρότερων κακών. Την επιτυχία τη φοβούνται γιατί μέσα σε αυτή διαβλέπουν μια παγίδα.

Όλα τα παραπάνω σκιαγραφούν ένα γνωστό τύπο ανθρώπου, τον απαισιόδοξο. Η απαισιοδοξία συνιστά μια «αντίληψη σύμφωνα με την οποία ο κόσμος μας είναι ο χειρότερος δυνατός κόσμος και η αισιοδοξία δεν είναι παρά μια μάταιη προσπάθεια συγκάλυψης του πόνου και της δυστυχίας και φυγής από την πραγματικότητα» (Λεξικό Αργύρη Ματακιά). Ο απαισιόδοξος αντιμετωπίζει τα πάντα από την κακή τους πλευρά, βλέπει παντού το κακό, την ήττα και τη ματαιότητα. Ένα διάχυτο αίσθημα απελπισίας τον διακατέχει σε κάθε ενέργειά του και γι’ αυτό καταφεύγει στην αδράνεια και στην απάθεια. Ένα αίσθημα πόνου και εσωτερικής ερήμωσης τον διακατέχει και μια άμετρη ψυχική κενότητα.

Συναφής έννοια με την απαισιοδοξία είναι ο πεσιμισμός (pessimismus). Ο όρος προσδιορίζει υπόρρητα ένα απροσδιόριστο αίσθημα απελπισίας προς τη ζωή, τον κόσμο και την ύπαρξη σε συνδυασμό πάντα με την εδραία πεποίθηση ότι ο πόνος και το κακό κυριαρχούν και εξουσιάζουν τα πάντα. Στοιχεία πεσιμισμού ανευρίσκονται στην Ορφική και Πυθαγόρεια άποψη για τον άνθρωπο και τον κόσμο. Σύμφωνα με αυτή η υλική υπόσταση (σαρκική ύπαρξη) του ανθρώπου συνιστά μια τιμωρία που υφίσταται η ψυχή.

Ωστόσο, στοιχεία πεσιμισμού ανιχνεύονται και στον Πλάτωνα αφού σύμφωνα με τη βασική του θεωρία ο γήινος κόσμος συνιστά μια έκπτωση από τον ιδεατό κόσμο και η σάρκα εμποδίζει τον άνθρωπο να δει – αντιληφθεί την πραγματική ουσία του κόσμου, τις ιδέες.

Κατεξοχήν, όμως, ο πεσιμισμός – απαισιοδοξία εκφράστηκε ως φιλοσοφική θεωρία από τον Σοπενχάουερ. Η δυστυχία του κόσμου, η ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και η άρνηση βούλησης για ζωή αποτελούν τους βασικούς πυλώνες της θεωρίας του. Για τον Σοπενχάουερ η θεμελιακή – κινητήρια δύναμη του ανθρώπου είναι η θέληση (και όχι η νόηση) που λειτουργεί ως πλάστης της αείρροης ζωής και απαιτεί τη φθορά και την οδύνη.

«Και καθώς από άποψη φυσικής, το περπάτημα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα πέσιμο που διαρκώς προλαβαίνεται, έτσι και η ζωή του κορμιού δεν είναι άλλο παρά θάνατος που διαρκώς αναστέλλεται….» (Σοπενχάουερ)

Κάθε προσπάθεια καταγραφής της βασικής αιτίας της απαισιοδοξίας προσκρούει στον πολυσύνθετο και πολυεπίπεδο χαρακτήρα της. Οι ψυχολόγοι διατείνονται πως η απαισιοδοξία πηγάζει ή τρέφεται από κάποια απροσδιόριστα συμπλέγματα κατωτερότητας και ψυχικούς τραυματισμούς που δημιουργήθηκαν κατά την παιδική ηλικία. Κάποια αρνητικά βιώματα ή εμπειρίες της παιδικής ηλικίας ίσως να στιγμάτισαν ανεξίτηλα την ψυχολογία του απαισιόδοξου και να προετοίμασαν το έδαφος για το υπαρξιακό κενό και τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Απόρροια όλων των παραπάνω είναι η βίωση του αισθήματος της αποτυχίας. Το βίωμα αυτό συνδέεται άμεσα με την αποδοχή της ανικανότητας του ατόμου να πραγματώσει τους στόχους του. Πολλοί βέβαια θέτουν υψηλούς στόχους και η αδυναμία πραγμάτωσής τους επιφέρει την απογοήτευση. Έτσι οι απραγματοποίητες φιλοδοξίες διογκώνουν την απογοήτευση και πλέκουν τον ιστό της ψυχολογίας του αποτυχημένου. Όταν, όμως, η αποτυχία εντοπίζεται και στα κοινά πράγματα τότε το υποκείμενο συνειδητοποιεί κατά δραματικό τρόπο την ανικανότητά του. Εσωτερικά, δηλαδή, λειτουργεί το σχήμα: προβολή υψηλών στόχων → αδυναμία πραγμάτωσης → συνειδητοποίηση – αποδοχή της ανικανότητας → ψυχολογία αποτυχημένου → «βίωμα αποτυχίας» → απογοήτευση → απαισιοδοξία.

Συμπληρωματικά ο απαισιόδοξος αντιμετωπίζει τη ζωή ως κάτι αρνητικό, ως κάτι που γεννά «προβλήματα» – εμπόδια στην προσπάθειά του να πετύχει τους στόχους και να βιώσει την ευτυχία του. Απότοκο αυτής της αντίληψης μια στάση απαξίωσης προς τον κόσμο και την κοινωνία. Τα θεωρεί όλα – συλλήβδην «κατασκευασμένα» και κακοτεχνίες και αδυσώπητα ή εχθρικά προς τον άνθρωπο. Κατηγορεί την ηθική, το δίκαιο και οτιδήποτε συνέχει την κοινωνία.

«Πρόοδος δεν υπάρχει, λογικό να κυβερνά τη μοίρα, οι αφηρημένες έννοιες, οι θρησκείες, οι ηθικές είναι ανάξιες παρηγοριές για τους ανίδεους και τους δειλούς» (Ν. Καζαντζάκης)

Ασυνείδητος στόχος όλων των αιτιάσεων του απαισιόδοξου η παρηγοριά, η από- ενοχοποίηση και η μείωση του ψυχικού πόνου. Είναι, δηλαδή, μια προσπάθεια ψυχολογικής αποφόρτισης μέσα από την απο-ενοχοποίησή του. Παύει να νιώθει αποτυχημένος κι αποδίδει την αποτυχία του σε αντικειμενικούς παράγοντες – εξωτερική πραγματικότητα και όχι σε υποκειμενικές αδυναμίες.

Η στάση – αντίδραση του απαισιόδοξου παραπέμπει ευθέως στους γνωστούς «αμυντικούς μηχανισμούς» που αναπτύσσει ασυνείδητα ο άνθρωπος προκειμένου να αντιμετωπίσει ή να απαλλαγεί από δυσάρεστα ψυχολογικά συναισθήματα. Είναι ο «μηχανισμός της εκλογίκευσης» που καταγράφει – υποδηλώνει μια προσπάθεια του ατόμου να ερμηνεύσει με «λογικό» τρόπο την αποτυχία του, αποδίδοντας αυτήν σε εξωγενείς παράγοντες. Έτσι εφησυχάζει και αποσυμπιέζεται ο ψυχικός του κόσμος από τα αρνητικά συναισθήματα. Εδώ διαφαίνεται καθαρά η δύναμη του νόμου της «ομοιόστασης» που στοχεύει στη βίωση της εσωτερικής αρμονίας.

«Δεν είναι τόσο τα γεγονότα που μας θλίβουν, όσο η ψευδής παράσταση που έχουμε γι’ αυτά» (Laupies)

Η παραπάνω θέση φωτίζει καλύτερα το ρόλο της υποκειμενικής θεώρησης της πραγματικότητας που συντρίβει τον άνθρωπο και φράζει το μέλλον σύμφωνα με την ψυχολογία του απαισιόδοξου. Γι’ αυτό και η αποτυχία για τους απαισιόδοξους δεν υφίσταται απόλυτα και αντικειμενικά αλλά συνιστά μια προσωπική θεώρηση κι ένα ατομικό βίωμα.

«Ένα δυστύχημα είναι τόσο μεγάλο, όσο το βλέπει ο καθένας μας» (Σενέκας)

Ο απαισιόδοξος, λοιπόν, είναι ένας μεμψίμοιρος που βιώνει το οδοιπορικό της ζωής ως δοκιμασία και όχι ως μια θετική προοπτική. Αισθάνονται άβουλα όργανα μιας αναγκαιότητας που αδυνατούν να αντιμετωπίσουν.

Ο λόγος του Σοπενχάουερ βρίσκει δικαίωση στους απαισιόδοξους.

«Θα ήταν παράλογο να υποθέσουμε πως τα ατελείωτα δεινά που πλήττουν τους ανθρώπους και που προκύπτουν από ανάγκες και συμφορές συνυφασμένες ουσιαστικά με την ίδια τη ζωή, είναι άσκοπα και καθαρά συμπτωματικά».

***

Ηλίας Γιαννακόπουλος, Φιλόλογος, mail: iliasgia53@gmail.com

Αντικλείδι