Η Βία Ανηλίκων δεν δικαιολογείται, επειδή «είναι παιδιά»

Η ρίζα του φαινομένου βρίσκεται στην πρώιμη παιδική ηλικία και για την αντιμετώπισή του η έγκαιρη παρέμβαση είναι καθοριστική.

---------------------

Κάποιες αντικοινωνικές πράξεις βίας και επιθετικότητας ανηλίκων δεν δικαιολογούνται και δεν δικαιολογείται εμείς να τις εκλογικεύουμε επειδή «παιδιά είναι!». 

Η ρίζα του φαινομένου βρίσκεται στην πρώιμη παιδική ηλικία και για την αντιμετώπισή του η έγκαιρη παρέμβαση είναι καθοριστική.

    Έχουν περάσει σχεδόν 60 χρόνια από τότε που η αμερικανίδα παιδοψυχίατρος LeeRobins (1922-2009) δημοσίευσε την πρωτοποριακή για την εποχή μελέτη της «Deviant Children Grown Up» («Παιδιά με Αποκλίνουσες Συμπεριφορές στην Ενηλικίωσή τους»). Η παιδική αντικοινωνική συμπεριφορά ήταν ο ισχυρότερος παράγοντας που μπορούσε να προβλέψει (30 χρόνια πριν!) την αντικοινωνικότητα, τον αλκοολισμό, τα διαζύγια και τις φυλακίσεις στους ενηλίκους. 

Περίπου 30% των παιδιών με προβλήματα διαγωγής είχαν εξελιχθεί σε αντικοινωνικούς ενηλίκους ενώ όλοι οι αντικοινωνικοί ενήλικοι είχαν προβλήματα διαγωγής στην παιδική τους ηλικία.

    Συμπεριφορές παιδιών και εφήβων που παραβιάζουν τα δικαιώματα των άλλων και βασικούς κοινωνικούς κανόνες, συνιστούν τις διαταραχές διαγωγής (7% αγοριών, 4% κοριτσιών). 

Η επιθετικότητα και βία προς ανθρώπους και ζώα (αλληλοσχετίζονται), αποτελεί βασικό σύμπτωμά τους, καθώς και η σύγκρουση με κάθε μορφής εξουσία, η ανυπακοή στους κοινωνικούς κανόνες, τα ψέματα, οι κλοπές, οι φυγές από το σπίτι, το σκασιαρχείο από το σχολείο, οι βανδαλισμοί και η παραβατικότητα (παραβίαση νόμων). 

    Στις μικρότερες ηλικίες παρατηρούνται εναντιωματικότητα, αντιδραστικότητα, συχνοί τσακωμοί με ενηλίκους, άρνηση συνεργασίας και ανυπακοή, θυμός, μοχθηρία και εκδικητικότητα.

    Μια υποομάδα παιδιών παρουσιάζει ιδιαίτερα ανησυχητική εξέλιξη, επιβεβαιώνοντας τα ευρήματα της Robins. Πρόκειται για νεαρά άτομα τα οποία δεν μετανιώνουν -και δεν έχουν ενοχές- για τις αντικοινωνικές τους πράξεις, έχουν ρηχό συναίσθημα, αδιαφορία για το σχολείο και καμία ενσυναίσθηση και ζεστασιά για τους άλλους.  

Οι νέοι αυτοί είναι πιθανό να εξελιχθούν σε αντικοινωνικούς ενήλικες με ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις και επαγγελματική πορεία, ακαδημαϊκή αποτυχία, χρήση ουσιών, πρωιμότερο θάνατο και -σε ακραίες περιπτώσεις- εγκληματικότητα ή/και αυτοκτονικότητα.

    Για τα προβλήματα διαγωγής ευθύνονται κυρίως οικογενειακοί παράγοντες και, ιδιαίτερα, ο τρόπος λειτουργίας των γονέων και ανατροφής του παιδιού τους (parenting) όπως π.χ. με σκληρή (harsch) και τιμωρητική ή ασταθή ή laissezfaire («ας κάνει ό,τι θέλει») τύπου διαπαιδαγώγηση. 

Επίσης, στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού ή εφήβου, ιστορικό κακομεταχείρισής του, γενετικές επιδράσεις, ψυχοπαθολογία (και χρήση αλκοόλ και ουσιών) γονέως κλπ. 

    Επιπλέον, κοινωνικές συνθήκες, όπως π.χ. οικονομική ανέχεια, ανεργία, ανοχή και ατιμωρησία, αρνητικό μοντέλο γονέων και γενικώς ενηλίκων που χρησιμοποιούν βία, είναι διευκολυντικοί παράγοντες.

    Είναι τεκμηριωμένο με μελέτες από 20ετίας πως, εκτός της ψυχικής οδύνης (κυρίως στους άλλους) που προκαλούν αυτές οι διαταραχές, η οικονομική επιβάρυνσή τους στην Πολιτεία είναι δεκαπλάσια συγκριτικά με εκείνης των άλλων νέων. 

Η θεραπεία τους, όπως και άλλων προβλημάτων ψυχικής υγείας στους νέους, είναι ακριβή, αλλά η μη θεραπεία τους ακόμη πιο ακριβή και επώδυνη (Π.Ο.Υ. 2005).

    Οι παρεμβάσεις έγκαιρης και εξειδικευμένες αξιολόγησης και θεραπείας από ψυχιάτρους παιδιών και εφήβων και άλλους ειδικούς του χώρου (και όχι π.χ. απλή επιτήρηση από κοινωνικό λειτουργό), καθώς και η θεραπεία συχνά συνυπαρχόντων προβλημάτων ψυχικής υγείας (όπως π.χ. κατάθλιψη, ΔΕΠΥ, χρήση ουσιών) είναι απαραίτητη. Ακόμα τα προγράμματα πρόληψης στους γονείς για θετική λειτουργία και ανατροφή των τέκνων τους είναι αποτελεσματικές πρακτικές. 

    Είναι δε χαρακτηριστικό πως προγράμματα πρόληψης της επιθετικότητας, για προστασία του ίδιου του θύτη αλλά και των άλλων μελών της κοινωνίας, τα οποία δεν αρχίζουν στην προσχολική ηλικία (!) αλλά αργότερα, δεν είναι αρκετά επιτυχή.

Γενικότερα δε, ας προβληματιστούμε όλοι ως πολίτες, αφού κάποιες τουλάχιστον αντικοινωνικές πράξεις θα μπορούσαν να είχαν αποτραπεί αν ο οικογενειακός και κοινωνικός περίγυρος, οι αρμόδιοι φορείς και υπηρεσίες έδειχναν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και υπευθυνότητα. Συχνά υποτιμούμε καταστάσεις, εκλογικεύουμε («παιδιά είναι!») ή ακόμη και σιωπούμε «για να μην μπλέξουμε».

    Ο Ελληνικός Ποινικός Κώδικας προβλέπει αναμορφωτικά και θεραπευτικά μέτρα ανάλογα με την ηλικία των εφήβων. Οι έφηβοι 15-18 ετών φέρουν ποινική ευθύνη για τις πράξεις τους, και όχι ανάλογα με τη σοβαρότητα των αντικοινωνικών πράξεών τους. Υπάρχει ανάγκη αυτοτελών νομοθετημάτων στην ποινική νομοθεσία των ανηλίκων, όπως σε άλλες χώρες. Η Πολιτεία χρειάζεται να αντιμετωπίσει δεόντως αυτό το σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα, κάτι που μέχρι σήμερα δεν φαίνεται δυστυχώς να έχει γίνει.

Γεράσιμος Α. Κολαΐτης, Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής
ygeiamou