Σεξουαλική κακοποίηση ατόμων με ειδικές ανάγκες

Τα άτομα με ειδικές ανάγκες αποτελούν εύκολο στόχο για σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση λόγω της νοητικής και σωματικής τους αδυναμίας.
Η σεξουαλική κακοποίηση των ΑΜΕΑ περιλαμβάνει υποχρέωση σε ανεπιθύμητη σεξουαλική ή σωματική επαφή, καθώς και πολύ συχνή σωματική κακοποίηση με κλωτσιές, μπουνιές, μώλωπες, δαγκωνιές, εκδορές κλπ.

Πού και πότε συμβαίνει
μέσα στο ευρύτερο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον
σε ιδρύματα ή πλαίσια στα οποία διαμένουν ή εκπαιδεύονται τα ΑΜΕΑ
στο δρόμο από αγνώστους με χρηματικό ή υλικό δέλεαρ

Γιατί συμβαίνει - μύθοι και πραγματικότητα
Επικρατεί ένας μύθος ότι τα ΑΜΕΑ είναι ασεξουαλικά ή υπερσεξουαλικά και επομένως η σεξουαλική επίθεση δεν θα είναι τόσο επώδυνη για αυτά.
Υπάρχει η λανθάνουσα κοινωνική αντίληψη περί του απαραβίαστου του οικογενειακού ασύλου αλλά και το στίγμα του θύματος του βιασμού που ακολουθεί το άτομο σε όλη του τη ζωή. Η δημοσιοποίηση του γεγονότος σημαίνει διασυρμό ολόκληρης της οικογένειας. Στην περίπτωση αυτή η οικογένεια με ΑΜΕΑ φέρει διπλό στίγμα.
Τα ΑΜΕΑ έχουν ελλιπή και πολλές φορές ανύπαρκτη πληροφόρηση και εκπαίδευση από γονείς και εκπαιδευτές για θέματα που αφορούν το σεξ
ΔΕΝ ΓΝΩΡIΖΟΥΝ τίποτα για τις σεξουαλικές σχέσεις, τη διαδικασία της σύλληψης ή την ανατομία του σώματος τους.
Επικρατούν οι λανθασμένες απόψεις «ας τον /την τι να εξηγούμε τώρα θα τον /την πονηρέψουμε και θα έχουμε άλλα., δεν καταλαβαίνει αυτά τα θέματα είναι καθυστερημένος/ η».
Ακόμη και αν συμβεί ( η σεξουαλική κακοποίηση) «δεν θα πονέσει, δεν καταλαβαίνει, ποιος θα τον/ την πιστέψει αφού είναι καθυστερημένος/ η»
Ποιες είναι οι συνέπειες
αρνητικές συνέπειες στη σωματική υγεία του θύματος ( σωματικές κακώσεις, τραύματα, σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες, ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη κλπ)
αρνητικές συνέπειες στη ψυχική υγεία του θύματος ( ψυχικές διαταραχές, κατάθλιψη, επιθετικότητα, διαρκή εριστικότητα, και μη συνεργασία σε οποιαδήποτε δραστηριότητα, απομόνωση.
σεξουαλική βία, επιθετικότητα, εκπόρνευση.

Πώς να αναγνωρίσουμε την σεξουαλική κακοποίηση στα ΑΜΕΑ
σωματικές ενδείξεις, τραύματα, μώλωπες, σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, εγκυμοσύνη
εφιάλτες, κατάθλιψη, φοβίες (για συγκεκριμένα άτομα ή χώρους)
επίμονη ενασχόληση με τα γεννητικά όργανα, εκδήλωση σεξουαλικών πράξεων ή λέξεων, πόνος, κνησμός, αιμορραγία των ιδιαίτερων περιοχών
επιθετική συμπεριφορά, διαρκή εριστικότητα, μη συνεργασία σε δραστηριότητες, απόσυρση, απομόνωση
αδικαιολόγητος φόβος επίσκεψης σε γιατρό
κατοχή υπερβολικού χρηματικού ποσού ή υλικών αγαθών

Πώς να προστατεύσουμε από την σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση τα ΑΜΕΑ O μόνος τρόπος πρόληψης περιλαμβάνει τρεις μαγικές λέξεις: ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ, ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ, ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
Μιλήστε για την ανατομία του σώματος τους και τα δικαιώματα που έχουν πάνω σε αυτό και κυρίως για το αναφαίρετο δικαίωμα τους να λένε όχι σε οποιοδήποτε άγγιγμα τους κάνει να αισθάνονται άβολα και αμήχανα
Ενημέρωση και εκπαίδευση για την σεξουαλική επαφή, τις μεθόδους αντισύλληψης και γενικότερα θέματα σεξουαλικής αγωγής.

πηγή: Ομπρέλα

5. ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ: Αντιμετώπιση - Πρόληψη

5. Αντιμετώπιση - Πρόληψη.

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι ο τραυματισμός του παιδιού από τους γονείς του είναι ένδειξη άρρωστης οικογένειας. Είναι, δηλαδή, λάθος να βλέπουμε το πρόβλημα μόνο ιατρικά, χωρίς να γίνει προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η άρρωστη οικογένεια από διεπιστημονική ομάδα. Είναι, επομένως, απαραίτητο σε κάθε περίπτωση ατυχήματος που δεν είναι τυχαίο να γίνεται μια πλήρης εκτίμηση της οικογένειας από διεπιστημονική ομάδα (κοινωνικός λειτουργός, παιδίατρος, ψυχολόγος, παιδοψυχίατρος). Σε κάθε περίπτωση που υπάρχει υποψία για κακοποίηση χρειάζεται άμεση εισαγωγή του παιδιού στο νοσοκομείο. Με αυτό τον τρόπο προστατεύουμε τη ζωή του παιδιού και έμμεσα τους γονείς.

Α] Πρωτογενής πρόληψη :
Η πρωτογενής πρόληψη χρειάζεται στη βελτίωση των συνθηκών ζωής για όλο τον πληθυσμό, ιδιαίτερα δε για οικογένειες με μικρά παιδιά. Η βελτίωση της γενικότερης ποιότητας ζωής μέσα από αναβαθμισμένα προγράμματα υγείας, εκπαίδευσης, δικαιοσύνης, μειώνει τις κοινωνικές ανισότητες και προσφέρει ισότητα ευκαιριών σε όλο τον πληθυσμό.
Η πρωτογενής πρόληψη προϋποθέτει ενέργειες στα εξής επίπεδα:

1. Βελτίωση των κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών, ιδίως για τις νέες και φτωχές οικογένειες.
2. Ευρεία εκπαίδευση και διαφώτιση, με στόχο την προαγωγή της υγείας γενικότερα και της ψυχικής υγείας ειδικότερα.
3. Αλλαγή των στάσεων σε θέματα της ανατροφής των παιδιών, ιδίως στη χρήση της σωματικής τιμωρίας.
4. Προγράμματα οικογενειακού προγραμματισμού.
5. Ανάπτυξη προγραμμάτων πρόληψης για νέες έγκυες μητέρες, καλές συνθήκες τοκετού και συστηματική παρακολούθηση των νεογνών. Διευκόλυνση των συνθηκών που ενισχύουν το δεσμό μητέρας-παιδιού, όπως η αύξηση του χρόνου άδειας κύησης και τοκετού κ.ά.

Για την πρόληψη είναι απαραίτητη η συνεργασία κοινωνιολόγων, ανθρωπολόγων, οικονομολόγων, παιδιάτρων, παιδοψυχιάτρων και φυσικά της πολιτείας.

Β] Δευτερογενής πρόληψη:
Στόχος της δευτερογενούς πρόληψης είναι η ανάπτυξη προγραμμάτων με στόχο τον εντοπισμό οικογενειών και παιδιών που βρίσκονται σε ομάδες «υψηλού κινδύνου». Η έγκαιρη εντόπιση εγκύων που ανήκουν σε τέτοιες ομάδες και η παρακολούθησή τους, καθώς και των παιδιών που θα γεννηθούν, για ορισμένο χρονικό διάστημα, μπορεί να προλάβει σοβαρά προβλήματα διαταραχής δεσμού ή γενικότερης διαταραχής στη γονεϊκή ικανότητα, που με ειδική παρέμβαση μπορούν να αποκατασταθούν.

Γ] Τριτογενής πρόληψη:
Η τριτογενής πρόληψη ασχολείται με παιδιά που έχουν ήδη κακοποιηθεί από τις οικογένειές τους, με στόχο να μην ξανακακοποιηθεί το συγκεκριμένο παιδί και τα αδέρφια του που ήδη υπάρχουν ή που θα γεννηθούν. Η πρόληψη αυτή καλύπτει :

1. Εκτίμηση της οικογενειακής κατάστασης από διεπιστημονικές ομάδες (παιδοψυχίατροι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, παιδίατροι, νομικοί )
2. Απομάκρυνση του παιδιού από το σπίτι, τουλάχιστον στην αρχική φάση.
3. Θεραπεία και υποστήριξη γονέων.
4. Βελτίωση των κακών κοινωνικο-οικονομικών συνθηκών της οικογένειας
5. Ψυχοθεραπεία του παιδιού, όπου υπάρχουν ενδείξεις.
6. Αν είναι αναγκαίο, αφαίρεση έστω και προσωρινά της επιμέλειας από τους γονείς.
7. Μεταβολή στις υπάρχουσες νομοθετικές διαδικασίες αναφορικά με την απομάκρυνση του παιδιού και αφαίρεση της επιμέλειας από τους γονείς. Ρύθμιση των θεμάτων σχετικά με την καταγγελία για κακοποιημένα παιδιά.

Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι πρόκειται για ένα μείζον ζήτημα που ίσως θα έπρεπε να απασχολεί περισσότερο τις κοινωνίες που ζούμε, καθώς υγιή σωματικά και ψυχικά παιδιά θα αποτελέσουν υγιείς ενήλικες που θα είναι χρήσιμοι στον τόπο και τις μέλλουσες οικογένειές τους, άξιοι να συμβάλλουν στη βελτίωση και πρόοδο της χώρας που ζουν. Εξάλλου, ένα παιδικό χαμόγελο αξίζει όσο χίλιες λέξεις ...

Βιβλιογραφικές αναφορές : 

1. 1.Πέτρος Α. Σταθόπουλος «Κοινωνική Πρόνοια : μια γενική θεώρηση», εκδ. Έλλην, 1996.
2. Ινστιτούτο Υγείας Παιδιού «Κακοποίηση-Παραμέληση Παιδιών», επιμέλεια έκδοσης Ελένη Αγάθωνος-Γεωργοπούλου, Αθήνα, 1987.
3. Γιάννης Τσιάντης «Ψυχικής Υγεία του Παιδιού και της Οικογένειας», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2000.
4. Francoise Dolto «Μεγαλώστε σωστά το παιδί σας», εκδ. Γιαλλέλη, Αθήνα 1992.

Του Διονυσόπουλου Ηλία, Σπουδαστή Στ΄ Εξαμήνου του Τμήματος Νοσηλευτικής του Τ.Ε.Ι. Λαρίσης. Υπεύθυνη Καθηγήτρια Κυπαρίση Γεωργία

Όλη η έρευνα:

1. Εισαγωγή
2. Προϋποθέσεις για ομαλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού
3. Ψυχοδυναμική - Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά
4. Ψυχιατρικά - Ψυχολογικά χαρακτηριστικά του κακοποιημένου παιδιού
5. Αντιμετώπιση - Πρόληψη

4. ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ: ΕΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΟΠΩΣ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

4. Ψυχιατρικά - Ψυχολογικά χαρακτηριστικά του κακοποιημένου παιδιού.

Τα παιδιά που κακοποιούνται ή και παραμελούνται παρουσιάζουν έντονες συναισθηματικές αντιδράσεις. Κλαίνε πολύ εύκολα, είναι πολύ απαιτητικά και εμφανίζουν υπερκινητικότητα. Ο όρος «παγωμένο βλέμμα» περιγράφει τη χαρακτηριστική έκφραση που έχουν. Στη σχέση τους με τρίτους είναι πολύ επιφυλακτικά στη σωματική επαφή και γενικά καχύποπτα. Φαίνεται επίσης ότι έχουν μια ετοιμότητα να αντιδρούν σε σημάδια κινδύνου ή έντασης από το περιβάλλον.
 
Η μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς αυτών των παιδιών έδειξε ότι παιδιά που κακοποιούνται είναι λιγότερο κοινωνικά σε σχέση με άλλα, η συναλλαγή τους με τους άλλους δεν έχει φαντασία, ενώ παράλληλα οι αντιδράσεις τους δεν είναι σταθερές.
Τα μικρά παιδιά που κακοποιούνται και δεν μπορούν να αναπτυχθούν είναι απαραίτητο να εισάγονται στο νοσοκομείο.
Μετά την εισαγωγή τους, παρατηρούνται τα εξής : τα παιδιά αυτά φαίνονται πολύ συμπαθητικά, αλλά είναι ανίκανα να αντέξουν και την παραμικρή ματαίωση και ξεσπούν σε κλάματα ή εκρήξεις οργής. Η αργή φυσική ανάπτυξή τους επηρεάζεται θετικά όταν απομακρυνθούν από το σπίτι, αλλά οι διαταραχές στο λόγο ή τα προβλήματα στη συμπεριφορά τους δεν αποκαθίστανται εύκολα. Αυτά τα πολύ γενικά χαρακτηριστικά δείχνουν ότι υπάρχει σοβαρή διαταραχή της προσωπικότητας, που είναι πολύ πιθανό να συνεχίσει να υπάρχει κι όταν αυτά τα παιδιά ενηλικιωθούν.
Είναι προφανές ότι το περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνει το παιδί που κακοποιείται χαρακτηρίζεται από απόρριψη και επιθετικότητα, γεγονός που δεν επιτρέπει τη δημιουργία του διευκολυντικού εκείνου περιβάλλοντος που, κατά τον Winnicott, συντελεί στην ωρίμανση του παιδιού.
Είναι σημαντικό στο σημείο αυτό να αναφερθεί η μελέτη των Martin και Beezley σχετικά με την προσωπικότητα των παιδιών αυτών. Μελετήθηκαν 51 παιδιά, από τα οποία 31 έμειναν με τους φυσικούς τους γονείς και τα υπόλοιπα σε ανάδοχες ή θετές οικογένειες. Η εκτίμησή τους έγινε από τρεις ανεξάρτητους ερευνητές (παιδίατρο, ψυχολόγο, κοινωνικό λειτουργό). Εντοπίστηκαν εννέα χαρακτηριστικά κριτήρια με τη χρήση της συνέντευξης με γονείς και παιδιά, καθώς και εκθέσεων από δασκάλους. 
Τα εννέα αυτά κριτήρια που έπρεπε να είχαν βρεθεί από τους τρεις ερευνητές καθώς και τα ποσοστά των παιδιών που τα παρουσίαζαν ήταν τα εξής :

1. Μειωμένη ικανότητα για ευχαρίστηση 33
2. Σοβαρές διαταραχές συμπεριφοράς 31
3. Μειωμένη αυτοεκτίμηση 26
4. Απόσυρση 19
5. Εναντιωματική συμπεριφορά 19
6. Μεγάλη διεγερσιμότητα 11
7. Ψυχαναγκαστικότητα 11
8. Ψευδοενήλικη συμπεριφορά 10
9. Μαθησιακά προβλήματα 0

Οι συγγραφείς αναφέρουν ότι τα παραπάνω χαρακτηριστικά και η σοβαρότητά τους δεν εξαρτώνται από τον τύπο και τη σοβαρότητα της φυσικής βίας. Το ψυχικό τραύμα που έχει προκληθεί στα παιδιά αυτά από το περιβάλλον της κακοποίησης είναι τόσο έντονο, ώστε να οδηγεί στη δημιουργία αυτών των χαρακτηριστικών, με αποτέλεσμα οι δάσκαλοι και οι συνομήλικοι να τα απορρίπτουν. Όπως είναι επόμενο, τα κακοποιημένα παιδιά έχουν αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους, με πιθανή πρόγνωση να συνεχιστεί αυτός ο φαύλος κύκλος σε όλη τους τη ζωή, με πιθανή εκδήλωση του φαινομένου στα δικά τους παιδιά και ούτω καθ' εξής.
 
Τα παιδιά αυτά έχουν λιγότερους φίλους και αρκετά αναπτύσσουν διαταραχές της συμπεριφοράς. Μια ευρωπαϊκή μελέτη διερεύνησε τη σχέση μεταξύ της πολύ αυστηρής και τιμωρητικής συμπεριφοράς των γονέων και των επιπτώσεών της στην προσωπικότητα των παιδιών. Βρέθηκε ότι τα παιδιά, εξαιτίας αυτής της συμπεριφοράς, αναπτύσσουν ένα σύνδρομο που ονομάζεται «διαταραχή της διαγωγής» ή ένα άλλο σύνδρομο στο οποίο εκδηλώνουν άγχος και κατάθλιψη.
 
Σε μία άλλη παλαιότερη μελέτη σε 23 οικογένειες βρέθηκε ότι μετά από 3 χρόνια το 30% των παιδιών είχαν εκ νέου κακοποιηθεί ή παραμεληθεί και ότι το 70% των παιδιών απέκλινε από την ομαλή συναισθηματική, νοητική και κοινωνική ανάπτυξη της ηλικίας τους. 'Αλλες μελέτες έχουν επίσης επιβεβαιώσει αυτά τα αποτελέσματα.
Πρέπει βέβαια να αναφερθεί ότι δεν υπάρχουν μελέτες που να διερευνούν τις ψυχολογικές μόνο επιπτώσεις της κακοποίησης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι μαζί με την κακοποίηση το παιδί βιώνει μία σειρά από άλλες εμπειρίες, όπως η εισαγωγή στο νοσοκομείο, απομάκρυνση από το σπίτι, ανάδοχες οικογένειες κλπ. Είναι, επομένως, δύσκολο να ξεχωρίσουμε τις επιπτώσεις της κακοποίησης από αυτές που οφείλονται στις άλλες εμπειρίες.
Υποστηρίζεται, επίσης, ότι τα αποτελέσματα της συναισθηματικής στέρησης στα πολύ μικρά παιδιά μπορεί να εκδηλώνονται με τα μορφή εξελικτικών διαταραχών στο Κεντρικό Νευρικό σύστημα. Το εύρημα αυτό φαίνεται με την ποιότητα της γονεϊκής φροντίδας που είχαν τα παιδιά αυτά.
Η μεγάλη συχνότητα της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς που έχει περιγραφεί σε κακοποιημένα παιδιά σε σχέση με φυσιολογικά ή παραμελημένα παιδιά συμπεριλαμβάνει αυτό-ακρωτηριασμούς και απόπειρες αυτοκτονίας και συνδέεται με χαρακτηριστικές μεταβολές του οικογενειακού περιβάλλοντος του παιδιού.

Έχει επίσης περιγραφεί καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου. Υποστηρίζεται, δηλαδή, ότι τα παιδιά δεν εμπιστεύονται το περιβάλλον τους για να μιλήσουν και επομένως η καθυστέρηση στην εξέλιξη του λόγου είναι αποτέλεσμα της μικρής πρακτικής και εξάσκησης εξαιτίας της παραμέλησης που υφίστανται τα κακοποιημένα παιδιά. Ακόμη, η νοητική ανάπτυξη αυτών των παιδιών επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό, φαίνεται όμως ότι δε συνδέεται περισσότερο με τη διαδικασία της κακοποίησης-παραμέλησης κι όχι με τη σοβαρότητα των τραυμάτων.
 
Ο Strogh έχει περιγράψει μια μορφή ψύχωσης, τη λεγόμενη «τραυματική ψύχωση», σε παιδιά λανθάνουσας και προεφηβικής ηλικίας. Τα χαρακτηριστικά της είναι : μειωμένη ή έντονα διαταραγμένη σχέση με την πραγματικότητα και τους άλλους, καθώς και αλλόκοτη συμπτωματολογία. Τα παιδιά αυτά, που είχαν κακοποιηθεί πολύ νωρίς στη ζωή τους, παρουσιάζουν έντονη επιθετικότητα, ενώ παράλληλα είναι κατά περιόδους υπόδειγμα ή πολύ αγαπητά στους άλλους. Χαρακτηριστικά ο Strogh αναφέρει ότι τα παιδιά αυτά «δαγκώνουν το χέρι αυτού που τα ταΐζει», γεγονός που δηλώνει έντονη διαταραχή στη συμπεριφορά δεσμού.
Άλλα χαρακτηριστικά που βρέθηκε ότι έχουν τα κακοποιημένα παιδιά είναι: χαμηλό βάρος στη γέννηση, προωρότητα και ύπαρξη διαφόρων παρεκκλίσεων από τη φυσιολογική εξέλιξη.
 
Τα μέχρι σήμερα ερευνητικά δεδομένα επιβεβαιώνουν τη διαπίστωση ότι οι επιπτώσεις της σωματικής κακοποίησης και παραμέλησης στην ψυχική υγεία και τη σωματική ανάπτυξη του παιδιού είναι σοβαρές.

Του Διονυσόπουλου Ηλία, Σπουδαστή Στ΄ Εξαμήνου του Τμήματος Νοσηλευτικής του Τ.Ε.Ι. Λαρίσης. Υπεύθυνη Καθηγήτρια Κυπαρίση Γεωργία
Όλη η έρευνα:

1. Εισαγωγή
2. Προϋποθέσεις για ομαλή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού
3. Ψυχοδυναμική - Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά
4. Ψυχιατρικά - Ψυχολογικά χαρακτηριστικά του κακοποιημένου παιδιού
5. Αντιμετώπιση - Πρόληψη