Οι εμβολιασμοί αποτρέπουν 2-3 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως ετησίως

Μαρία Δακουτρού - Παιδίατρος
 
Εμβόλια - ποια είναι η σημασία τους

Τι είναι τα εμβόλια και πώς λειτουργούν
Τα εμβόλια παρασκευάζονται στο εργαστήριο και αποτελούνται από ιούς ή βακτήρια που προκαλούν ασθένειες, με τη διαφορά ότι έχουν επεξεργαστεί για να είναι εξασθενημένα ή νεκρά. Επίσης, τα εμβόλια περιέχουν κάποια συστατικά ώστε να είναι πιο δραστικά και ασφαλή.
Ο σκοπός των εμβολίων είναι ο οργανισμός να δημιουργήσει αντισώματα για συγκεκριμένες ασθένειες, χωρίς το άτομο να νοσήσει από αυτές. 
Όταν το εμβολιασμένο άτομο έρθει σε επαφή με τη συγκεκριμένη ασθένεια, το ανοσοποιητικό σύστημα την αναγνωρίζει αμέσως και παράγει τα κατάλληλα αντισώματα ώστε να την καταπολεμήσει πριν εκδηλωθεί.

Ασφάλεια των εμβολίων
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων πραγματοποιεί μια αυστηρή διαδικασία ελέγχου της ποιότητας, της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας των εμβολίων ώστε αυτά να κυκλοφορήσουν στη χώρα μας. 
Πολυάριθμες μελέτες διεξάγονται πριν την κυκλοφορία των εμβολίων και μόνο αυτά που τα οφέλη τους υπερτερούν σημαντικά έναντι των πιθανών κινδύνων κυκλοφορούν τελικά στην αγορά. Οι ανεπιθύμητες ενέργειές τους καταγράφονται συνεχώς και μετά την κυκλοφορία τους, με αποτέλεσμα την επαναξιολόγησή τους και την ανανέωση της άδειας χρήσης τους. 
Οι πιο συχνές αντιδράσεις στα εμβόλια είναι συνήθως ήπιες (π.χ., κοκκινίλα και πρήξιμο στο σημείο της ένεσης, πυρετός) και υποχωρούν από μόνες τους μέσα σε λίγες μέρες. Είναι πολύ σπάνιο ένα εμβόλιο να προκαλέσει κάποια σοβαρή ανεπιθύμητη αντίδραση (π.χ., αλλεργική αντίδραση) και οι παιδίατροι είναι εκπαιδευμένοι ώστε να την αντιμετωπίσουν.

Μύθοι-αλήθειες
1. Οι εμβολιασμοί αφορούν νόσους που δεν υπάρχουν σήμερα ή δεν είναι επικίνδυνες.
Οι εμβολιασμοί είναι πολύ σημαντικοί για τη δημόσια υγεία διότι φαίνεται ότι αποτρέπουν 2-3 εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως κάθε έτος.
Λόγω της διαδεδομένης χρήσης των εμβολίων τα τελευταία έτη, οι περισσότερες ασθένειες από τις οποίες προστατεύουν είναι πλέον σπάνιες, διότι είναι πιο δύσκολο να μεταδοθούν μέσω των ανεμβολίαστων ατόμων (φαινόμενο της «αγέλης»). Για παράδειγμα, η ευλογιά, μια πολύ σοβαρή νόσος αποτελεί πλέον παρελθόν λόγω των εμβολιασμών. Το φαινόμενο της «αγέλης» είναι ιδιαίτερα σημαντικό και για τα άτομα τα οποία δεν μπορούν να εμβολιαστούν, είτε διότι λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, είτε διότι παρουσιάζουν κάποια σοβαρή νόσο. Παρόλα αυτά, υπάρχουν ακόμα ασθένειες οι οποίες είναι ιδιαίτερα μεταδοτικές, όπως ο κοκκύτης και η ιλαρά, οι οποίες είναι δύσκολο να εξαλειφθούν. 
Η ιλαρά μάλιστα έχει αυξανόμενη επίπτωση στη χώρα μας τα τελευταία έτη. Φαίνεται ότι χρειάζεται πάνω από 90% των παιδιών να είναι εμβολιασμένα για ιλαρά, προκειμένου να σταματήσει η εξάπλωση της νόσου.

Σχετικά με τη σοβαρότητα των νόσων αυτών, για παράδειγμα, 1 στα 15 παιδιά που θα νοσήσουν από ιλαρά φαίνεται ότι θα έχουν κάποια σοβαρή επιπλοκή, όπως πνευμονία ή εγκεφαλίτιδα και μάλιστα οι επιπλοκές είναι συχνότερες σε παιδιά κάτω των 5 ετών . 
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ, περίπου 2000 άτομα νόσησαν από ιλαρά στη χώρας μας το τελευταίο έτος (τα περισσότερα ήταν παιδιά), εκ των οποίων το 94% ήταν ανεμβολίαστα ή μερικώς εμβολιασμένα, το 15% παρουσίασαν επιπλοκές και 3 εξ αυτών απεβίωσαν.

Ένα άλλο παράδειγμα νόσου, ο τέτανος, είναι μια λοίμωξη που λόγω της τοξίνης που παράγεται, μπορεί να προκαλέσει πολύ σοβαρά προβλήματα, όπως επώδυνες μυϊκές συσπάσεις σε όλο το σώμα, δυσκολία στην κατάποση και στην αναπνοή, ακόμα και θάνατο (1-2 στους 10 που θα προσβληθούν). Από το 1940 που κυκλοφόρησε το εμβόλιο τα περιστατικά τετάνου έχουν μειωθεί κατά πολύ και πλέον είναι μια σπάνια νόσος που αφορά άτομα ανεμβολίαστα ή μη επαρκώς εμβολιασμένα.

Η διφθερίτιδα είναι μια λοίμωξη που προκάλεσε το θάνατο σε περίπου 15000 άτομα τη δεκαετία του 1920. Η τοξίνη του βακτηρίου της διφθερίτιδας μπορεί να προκαλέσει απόφραξη του αναπνευστικού, καρδιακή ανεπάρκεια ή παράλυση. Μετά την εφαρμογή των εμβολιασμών πλέον η νόσος έχει σχεδόν εξαλειφθεί.

Ο κοκκύτης προκαλείται από ένα βακτήριο το οποίο επίσης παράγει τοξίνες και μπορεί να προκαλέσει σοβαρή πνευμονία, εγκεφαλοπάθεια, ακόμα και θάνατο στα βρέφη τα οποία προσβάλλει. Πριν το 1940 που έγινε διαθέσιμο το εμβόλιο, περίπου 200.000 παιδιά στις ΗΠΑ προσβάλλονταν από κοκκύτη και 9.000 πέθαιναν κάθε χρόνο. Στην Ευρωπαϊκή Ενωση το 2012 τα επιβεβαιωμένα κρούσματα του κοκκύτη ήταν περίπου 11 ανά 100.000 άτομα.

Ο πνευμονιόκοκκος είναι ένα από τα πιο συχνά αίτια πνευμονίας στα παιδιά και τους ενήλικες και ένα από τα κύρια αίτια μηνιγγίτιδας και σηψαιμίας. 
Ένα στα 15 παιδιά κάτω των 5 ετών που θα νοσήσει από πνευμονιοκοκκική μηνιγγίτιδα θα χάσει τελικά τη ζωή του. Φαίνεται ότι έστω και μια δόση του εμβολίου κατά του πνευμονιοκόκκου προστατεύει τουλάχιστον 8 στα 10 βρέφη και ενήλικες άνω των 65 ετών από σοβαρές διεισδυτικές πνευμονιοκοκκικές λοιμώξεις.

Ο HPV (Human Papilloma Virus) είναι ο υπεύθυνος ιός για το 99% των περιπτώσεων καρκίνου τραχήλου της μήτρας. Από μελέτες φαίνεται ότι περίπου το 80% του πληθυσμού είτε είναι φορέας είτε έχει μολυνθεί από αυτόν τον ιό μια φορά στη ζωή του. Μετά την έναρξη των μαζικών εμβολιασμών για HPV στα κορίτσια, φαίνεται ότι μειώθηκε κατά τουλάχιστον 70% το ποσοστό των εφήβων κοριτσιών που έχουν μολυνθεί από τον ιό.

Μια άλλη σπάνια πλέον νόσος λόγω των εμβολιασμών είναι η πολιομυελίτιδα. 
Πριν την εισαγωγή του εμβολιασμού κάθε μέρα περίπου 1000 άτομα παγκοσμίως παρέλυαν από πολιομυελίτιδα. Το 2015 κρούσματα πολιομυελίτιδας αναφέρθηκαν μόνο στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν.

Η μηνιγγίτιδα από μηνιγγιτιδόκοκκο αποτελεί επίσης ένα παράδειγμα σοβαρής λοίμωξης η οποία μπορεί να προληφθεί. 10% των ασθενών με μηνιγγίτιδα πεθαίνουν ακόμη και αν λάβουν την κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή, ενώ 20% θα παρουσιάσουν κάποια σοβαρή μόνιμη βλάβη (κώφωση, νευρολογικά προβλήματα, ακρωτηριασμό). Στις ΗΠΑ, μετά την έναρξη των εμβολιασμών, για παράδειγμα η λοίμωξη από μηνιγγιτιδόκοκκο τύπου C,Y,W έχει μειωθεί κατά 80% σε άτομα 11-19 ετών.

Τέλος, ένα σημαντικό πρόβλημα για την υγεία των εμβρύων-νεογνών είναι οι συγγενείς λοιμώξεις. Οι έγκυες γυναίκες που είναι πλήρως εμβολιασμένες προστατεύουν το παιδί τους από σοβαρές νόσους όπως η συγγενής ερυθρά η οποία μπορεί να προκαλέσει από αποβολή έως σοβαρές γενετικές ανωμαλίες, κώφωση, καταρράκτη, συγγενή καρδιοπάθεια.


2. Τα παιδιά λαμβάνουν πολλά εμβόλια τα οποία μπορεί να «φορτώνουν» το ανοσοποιητικό τους σύστημα.
Δεδομένου ότι ένα νεογέννητο εκτίθεται πολύ γρήγορα σε πολλά μικρόβια του περιβάλλοντος, ενεργοποιείται το ανοσολογικό του σύστημα από πολύ νωρίς ώστε να αντιμετωπίσει αυτά τα μικρόβια με τη δημιουργία αντισωμάτων. Τα μικρόβια που έρχεται σε επαφή ο οργανισμός μέσω των εμβολίων είναι νεκρά ή εξασθενημένα και πολύ λιγότερα σε αριθμό σε σχέση με αυτά του περιβάλλοντος. Μελέτες έχουν δείξει ότι για παράδειγμα, 11 εμβόλια απασχολούν περίπου το 0,1% του ανοσοποιητικού συστήματος ενός ατόμου.

3. Το εμβόλιο ιλαράς-ερυθράς-παρωτίτιδας (MMR) προκαλεί αυτισμό.
Αυτή η θεωρία προέκυψε λόγω μιας μελέτης από τον Wakefield το 1998 που αφορούσε 12 μόνο παιδιά. Οκτώ (8) από αυτά τα παιδιά ανέπτυξαν αυτισμό και προβλήματα στο έντερο μετά τον εμβολιασμό με MMR. Εκ των υστέρων, το άρθρο αυτό αποσύρθηκε από το περιοδικό και ο Wakefield κρίθηκε ένοχος από το Γενικό Ιατρικό Συμβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου(GMC) για παραβίαση ηθικών κανόνων και εξυπηρέτηση συμφερόντων, με αποτέλεσμα να διαγραφεί και από το ιατρικό μητρώο. Έκτοτε, πολλές μελέτες με μεγάλους αριθμούς ατόμων έγιναν προκειμένου να βρεθεί αν υπάρχει συσχέτιση του MMR με τον αυτισμό, αλλά καμία δεν έχει επιβεβαιώσει κάτι τέτοιο.

4. Τα εμβόλια περιέχουν θειομερσάλη, η οποία ευθύνεται για τον αυτισμό.
Η θειομερσάλη είναι ένα από τα συντηρητικά των εμβολίων που χρησιμοποιούνταν για να εμποδίσουν την ανάπτυξη μικροβίων σε συσκευασίες πολλαπλών δόσεων. Το 1999 για προληπτικούς λόγους, η θειομερσάλη (η οποία περιέχει υδράργυρο) αποσύρθηκε από τη διαδικασία κατασκευής εμβολίων ώστε να μειωθεί η έκθεση των παιδιών στον υδράργυρο, επομένως τώρα τα εμβόλια δεν την περιέχουν. Μελέτες βέβαια που έχουν γίνει δεν έχουν επιβεβαιώσει συσχέτιση θειομερσάλης και αυτισμού.

5. Το αλουμίνιο που περιέχουν τα εμβόλια είναι βλαβερό για τον οργανισμό.
Το αλουμίνιο δρα ως επαγωγέας, ενισχύοντας την ανοσολογική απάντηση των εμβολίων. Το αποτέλεσμα είναι να χρειάζονται λίγες δόσεις και μικρές ποσότητες του εμβολίου ώστε να επιτευχθεί ανοσία. 
Η αλήθεια είναι ότι το αλουμίνιο βρίσκεται παντού: στον αέρα, στο νερό, στις τροφές, ακόμα και στο γάλα του μητρικού θηλασμού. Η ποσότητα που περιέχουν τα εμβόλια φαίνεται να είναι υποπολλαπλάσια της ποσότητας που προσλαμβάνουμε από το περιβάλλον, επομένως η ανησυχία για το στοιχείο αυτό στα εμβόλια είναι αβάσιμη.

Είναι γεγονός ότι περίπου 19 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως κατά έτος δεν εμβολιάζονται. Η αιτία συνήθως είναι η έλλειψη ή αδυναμία πρόσβασης σε εμβόλια, ιδίως σε χώρες με χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, η ελλιπής ενημέρωση για τη σημασία των εμβολιασμών και η μη αποδοχή τους. Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε να αυξάνεται ο αριθμός των ανεμβολίαστων ατόμων και στις ανεπτυγμένες χώρες, παρόλη την υψηλή διαθεσιμότητα και εύκολη πρόσβαση στα εμβόλια.

Λόγω της αυξημένης μεταναστευτικής ροής στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια και της αύξησης των ανεμβολίαστων πληθυσμιακών ομάδων είναι ακόμα πιο σημαντική η ευαισθητοποίηση για την τήρηση του σωστού προγράμματος εμβολιασμού για όλα τα παιδιά προκειμένου να προστατευθούν τα ίδια, αλλά και να προστατεύσουν τους ευάλωτους πληθυσμούς γύρω τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Kaufman et al. Face-to-face interventions for informing or educating parents about early childhood vaccination. Cochrane Database Syst Rev. 2018 May 8;5:CD010038
2. http://www.cochrane.org/news/does-hpv-vaccination-prevent-development-cervical-cancer-are-there-harms-associated-being
3.  https://www.cdc.gov/vaccines/index.html
4. Εμβόλια και εμβολιασμοί, δεδομένα, απαντήσεις και πρακτικές. Β’Παιδιατρική Κλινική- Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αθήνα 2016
5. http://www.keelpno.gr
6. http://vaccines.e-child.gr/

Μαρία Δακουτρού - Παιδίατρος 
Το Χαμομηλάκι