Μια δυσλειτουργική οικογένεια και πώς να επιβιώσετε

Όλες οι δυσλειτουργικές οικογένειες έχουν πολλά κοινά σημεία και ο ρόλος του αποδιοπομπαίου τράγου είναι ένα από αυτά.

Οι δυσλειτουργικές οικογένειες έχουν συνήθως ψυχικά ασταθείς γονείς, με τον έναν από τους δύο να έχει το ρόλο του «κυρίαρχου - ψυχικά ασταθούς γονέα» και ο άλλος γονέας, αν υπάρχει, να ενεργεί ως «ο καταλύτης του κυρίαρχου ασταθούς γονέα». 
Μερικές φορές παρουσιάζεται στην οικογένεια η επινεμόμενη ψυχωσική διαταραχή, μια αρκετά σπάνια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από την παρουσία ομοειδών ψυχωσικών συμπτωμάτων σε δύο ή και περισσότερα άτομα που σχετίζονται μεταξύ τους, όπως είναι οι γονείς.

Αυτοί οι γονείς στη συνέχεια, γίνονται σκηνοθέτες και δημιουργούν τους ρόλους που θα παίξει κάθε παιδί στην οικογένεια.

Ένα παιδί, συνήθως το μεγαλύτερο, παίζει το ρόλο του "σοφού παιδιού". Άλλα παιδιά παίζουν διάφορους ρόλους που μοιράζονται ένα κοινό παρονομαστή: όλοι έχουν μια αποδεκτή θέση στην οικογένεια. 
Ο τελικός ρόλος είναι το παιδί που ορίζεται "αποδιοπομπαίος τράγος" που πρέπει να «δεχθεί» το μεγαλύτερο μέρος της οργής της οικογένειας και θεωρείται ότι δεν ανήκει πραγματικά στην οικογένεια, επομένως, είναι απόκληρος.
Στα «αποδεκτά» αδέλφια δίνεται η άδεια από τους ψυχικά διαταραγμένους γονείς να συμπεριφερθούν στον αποδιοπομπαίο τράγο με όποιο τρόπο θέλουν. 
Οι αποδιοπομπαίοι τράγοι επομένως, δαιμονοποιούνται από τους γονείς και ως εκ τούτου χαρακτηρίζονται ως παιδιά που αξίζουν οποιαδήποτε αντιμετώπιση δέχονται. Τα αδέλφια ικανοποιούνται να έχουν κάποιον τον οποίο μπορούν να αισθάνονται κατώτερο και στον οποίο μπορούν να εκτοπίσουν τον θυμό που οι γονείς τους έχουν ασυνείδητα μολύνει. Κανείς σε μια δυσλειτουργική οικογένεια δεν αναδύεται άθικτος, αλλά η απόδοση ευθυνών σταματά με το παιδί-εξιλαστήριο θύμα, έτσι ώστε αυτό να είναι το πιο κατεστραμμένο.
Είναι δύσκολο να επιβιώσει κανείς από μια δυσλειτουργική οικογένεια, γιατί αυτοί οι γονείς κάνουν πλύση εγκεφάλου στα παιδιά τους ώστε να τους θεωρούν καλούς γονείς και συνήθως εκπαιδεύουν τα μεγαλύτερα παιδιά να τους επαινούν και να τους υπερασπίζονται, αν ένα από τα άλλα παιδιά εκφράσει μία άσχημη κριτική ή οργιστεί εναντίον τους.

Κάθε ρόλος των μελών της οικογένειας περιγράφεται επανειλημμένα, έτσι ώστε από τη στιγμή που το παιδί φτάνει στην ενηλικίωση οι συνήθειές του, οι στάσεις και τα συναισθήματα να έχουν εξασκηθεί τόσο καλά ώστε να φαίνονται φυσιολογικά.

Έτσι, φαίνεται απολύτως φυσιολογικό για ένα μεγαλύτερο παιδί να κοροϊδεύει, να κλωτσά, να προσβάλει και γενικά να αντιμετωπίζει τον αποδιοπομπαίο τράγο σαν κατώτερο.
Στο παιδί αυτό λέγεται αλλεπάλληλες φορές ποιος είναι και τι πιστεύει. Μετά από λίγο, αρχίζει να πιστεύει ότι είναι στην πραγματικότητα εκείνος που υπαγορεύει ο ρόλος που του έχουν δώσει και δεν μπαίνει στον κόπο να προσπαθήσει να βρει κανένα πραγματικό εαυτό. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα μέλη της οικογένειας που έχουν τους καλύτερους ρόλους, όπως αυτόν που παίζει το σοφό.

Ο R. D. Laing, ο Βρετανός ψυχίατρος, το συνέκρινε αυτό με την ύπνωση και σημείωσε: «Πόσα από αυτά που συνήθως νιώθουμε, είναι αυτά που έχουμε υπνωτισθεί να αισθανόμαστε; Ποιο ποσοστό του εαυτού μας είναι αυτό που έχουμε υπνωτιστεί να είμαστε;»

Το παιδί-αποδιοπομπαίος τράγος είναι το πιο πιθανό να ξυπνήσει από το ξόρκι, γιατί ο ρόλος του είναι ο πιο απεχθής. Ωστόσο, ο Laing προειδοποιεί: Αν κάποιος σε μια οικογένεια αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι είναι σκιά μιας μαριονέτας, θα ήταν καλό να ερευνήσει προσεκτικά σε ποιον θα μιλήσει πρώτα για αυτό που νιώθει. 
Εάν ο αποδιοπομπαίος τράγος, για παράδειγμα, εκφραστεί σε οποιοδήποτε μέλος της οικογένειας και κυρίως στους γονείς λέγοντας: Αυτό είναι τρελό! Αυτή η οικογένεια είναι τρελή!, τότε ο αποδιοπομπαίος τράγος θα τιμωρηθεί αυστηρά. Κανείς δεν πρέπει ποτέ να αμφιβάλει για την οικογενειακή μυθολογία.
Αυτός είναι ο λόγος που οι οικογένειες συχνά αισθάνονται ότι απειλούνται όταν ένα από τα μέλη τους πηγαίνει σε θεραπεία. Φοβούνται ότι οι οικογενειακές μυθολογίες, οι οποίες έχουν τόσο καλά προετοιμαστεί για τόσα πολλά χρόνια, θα πέσουν σαν μια σειρά από ντόμινο, το ένα μετά το άλλο. Ο φόβος είναι αβάσιμος. Ακόμα και όταν ο αποδιοπομπαίος τράγος ή τα άλλα αδέλφια με μικρότερους ρόλους στην οικογένεια, ξυπνούν και αρχίζουν να λένε τα πράγματα όπως είναι, αντιμετωπίζονται σαν να είναι εκείνοι τρελοί και μερικές φορές εισάγονται ακόμη και σε ψυχιατρικά νοσοκομεία, προκειμένου να τους ηρεμήσουν και να επιστρέψουν «πίσω στην λογική» (δηλαδή, πίσω της πίστης στη μυθολογία της οικογένειας).
Πράγματι, το να ξυπνά κανείς και να αυτονομείται από αυτές τις δυσλειτουργικές οικογένειες, είναι μια μακρά και επίπονη δοκιμασία. Για να βρει την κανείς την λογική αφού έχει υπνωτιστεί και έχει υποστεί πλύση εγκεφάλου για χρόνια, πρέπει πρώτα απ’ όλα να έχει βοήθεια, είτε από φίλους που έχουν κάνει αυτό το ταξίδι ή από έναν ψυχολόγο που μπορεί να τον υποστηρίξει καθώς θα του αναδεικνύει τραυματικές έννοιες και κραυγές από φαινομενικά προδοτικές μνήμες οικογενειακής κακοποίησης. Το Εγώ των εξιλαστήριων θυμάτων σε τέτοιες οικογένειες συνθλιβεί και είναι εξαιρετικά δύσκολο γι’ αυτούς να υψώσουν το ανάστημά τους ή να σκεφτούν τους εαυτούς τους.
Η οικογένεια και τα υπόλοιπα μέλη της (δηλαδή το μεγαλύτερο μέρος της οικογένειας), θα περιθωριοποιήσουν, θα χλευάσουν, θα μειώσουν, θα υποβαθμίσουν και με διάφορους τρόπους θα τιμωρήσουν εκείνους που ξέφυγαν και θα προσπαθήσουν να κάνουν τους αποσχισθέντες να αισθάνονται σαν προδότες. Θα κάνουν τα πάντα για να αποτρέψουν μια τέτοια απόσχιση, γιατί και πάλι απειλεί την ιερότητα της οικογένειας και η ίδια η ταυτότητα των ατόμων στην οικογένεια.
Η δυσλειτουργική οικογένεια ποτέ δεν θα τα παρατήσει και ποτέ δεν θα αφήσει σε ησυχία εκείνους που ξυπνούν. Τελικά, ως εκ τούτου, όσοι ξυπνούν, θα πρέπει συχνά να απομακρυνθούν για λίγο από τη δυσλειτουργική οικογένεια και ακόμη και τότε η δυσλειτουργική οικογένεια θα προσπαθήσει με κάθε τρόπο να παρέμβει σε αυτή την πλήρη ρήξη ή, στην πραγματικότητα, να την ξεκινήσει. Συχνά θα είναι αγενείς και καταχρηστικοί με όσους ξεφεύγουν, έτσι ώστε η δυσλειτουργική οικογένεια να μπορεί να υποστηρίξει ότι ήταν δική της ιδέα να στείλουν μακριά τους «προδότες».
Ως εκ τούτου εκείνοι που ξέφυγαν, πρέπει να χτίσουν συχνά για χρόνια το Εγώ τους μέσω ψυχοθεραπείας. Θα πρέπει να μάθουν να πιστεύουν στον πραγματικό εαυτό τους, σε αντίθεση με τους εαυτούς τους που ήταν υπνωτισμένοι να πιστεύουν ότι ήταν. Θα χρειαστούν χρόνια θεραπευτικής διεργασίας για να μάθουν να σχετίζονται με έναν διαφορετικό τρόπο.

Τελικά, τα μέλη που έχουν ξυπνήσει, θα πρέπει να αντεπιτεθούν.

Ο καλύτερος τρόπος για την αντεπίθεση είναι να μην αντιδρούν πλέον στον χλευασμό, την υποβάθμιση, την αλαζονική συμπεριφορά και τη δαιμονοποίηση της δυσλειτουργικής οικογένειας. Η καλύτερη εκδίκηση είναι, όπως λένε, μια καλή ζωή. Οι αποσχισθέντες τελικά θα κατανοήσουν και θα αγνοήσουν τη δυσλειτουργική οικογένεια, ακόμη και αν ένα μέλος της δυσλειτουργικής οικογένειας πέσει στο έδαφος μπροστά τους και προσποιηθεί μια καρδιακή προσβολή, αναφωνώντας: Αυτό που κάνεις, με σκοτώνει! Στη συνέχεια, μπορούν να βρουν την γαλήνη.
Ο αποδιοπομπαίος τράγος μπορεί να μάθει να σταματά να παίζει τον καθορισμένο ρόλο του στην ενήλικη ζωή, αλλά δεν είναι εύκολο. Κάθε νέα κατάσταση στη ζωή του θα αφυπνίζει την αντίδραση του αποδιοπομπαίου τράγου που έχουν μάθει καθ’ όλη την παιδική του ηλικία. Θα χρειαστούν χρόνια εξάσκησης, αλλά τελικά ο αποδιοπομπαίος τράγος μπορεί να ανακαλύψει ποιος πραγματικά είναι και μπορεί να αρχίσει να ζει μια ζωή που αντανακλά τις φιλοδοξίες του και όχι τις απογοητεύσεις των γονέων του.

---

Πηγή: blogs.psychcentral.com
Image Credit: Ben Crowder
Απόδοση - Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι