Παρανοϊκή Προσωπικότητα

Όταν η καχυποψία, οι καυγάδες και η έλλειψη εμπιστοσύνης

ξεπερνούν τα όρια…
Όταν η καχυποψία και οι καυγάδες γίνονται τρόπος ζωής...

Άννα, 36 ετών, εκπαιδευτικός:

Η Άννα είναι καθηγήτρια σε δημόσιο γυμνάσιο και μένει με τους γονείς της. Δεν έχει φίλους ούτε κάποια σχέση. 

Ενώ είναι καλή στη δουλειά της, τσακώνεται διαρκώς με τους συναδέλφους και το διευθυντή της. 

 Τα παιδιά τη συμπαθούν, όμως στο σχολείο είναι απομονωμένη, συνήθως δε μιλάει με κανέναν και τον ελεύθερο χρόνο της απλώς καπνίζει απανωτά. 

Η Άννα ακόμα και στην απλή ‘καλημέρα’ που θα της πει κάποιος συνάδελφος βλέπει ένα κρυμμένο μήνυμα, αναρωτιέται «για ποιο λόγο μου το είπε, μήπως ήθελε να με προσβάλει και γι’ αυτό δε μου είπε κάτι παραπάνω, για να δει πώς θα αντιδράσω και τι θα πω εγώ… εκτός και αν το είπε για να δει πώς είναι τα κέφια μου και μετά να πάει να με σχολιάσει στους συναδέλφους..». 

Μονίμως βλέπει ότι οι άλλοι έχουν πρόθεση να την κουτσομπολέψουν, να τη διαβάλουν, να τη μειώσουν, να την κοροϊδέψουν ή να της κάνουν κακό. 

 Κάθε φορά αναλύει και την παραμικρή κουβέντα που της λέει κάποιος και θεωρεί ότι όλοι είναι εναντίον της, κρυφά ή φανερά. 

Η Άννα δε συνεργάζεται ούτε με τη συνάδελφό της στο ίδιο μάθημα, μια και κάθε τέτοια προσπάθεια στο παρελθόν έχει καταλήξει σε μεγάλο καυγά και αποτυχία.

Βασίλης, 43 ετών, τραπεζικός:

Ο Βασίλης εργάζεται σε τράπεζα. Παρόλο που λόγω σπουδών και ικανοτήτων έχει τη δυνατότητα για ανώτερη θέση, έχει μείνει στα χαμηλά κλιμάκια λόγω του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς του: είναι εριστικός, λεκτικά επιθετικός και καυγαδίζει καθημερινά με συναδέλφους αλλά και με πελάτες. 

Ο Βασίλης είναι παντρεμένος αλλά η κατάσταση στο σπίτι του είναι δύσκολη: καυγαδίζει διαρκώς με τη γυναίκα του, η οποία διαρκώς τον κατηγορεί για την κτητική συμπεριφορά και τη ζήλιά του απέναντί της. 

Τόσο στο σπίτι όσο και στην εργασία του ο Βασίλης θέλει να έχει τον απόλυτο έλεγχο των πραγμάτων: από το τι θα φάνε, από ποιο σούπερ μάρκετ θα ψωνίσουν, μέχρι που στη δουλειά του δεν επιτρέπει σε συνάδελφο να του παραγγείλει καφέ ή να τον κεράσουν. 

Ο Βασίλης είναι απομονωμένος και μονίμως καχύποπτος για τα κίνητρα και τις προθέσεις των γύρω του: πιστεύει ότι όλοι τον κακολογούν, θέλουν να τον εκμεταλλευτούν, να του φάνε τη θέση, τη γυναίκα, κλπ, κλπ, με αποτέλεσμα να περνάει διαρκώς στην επίθεση.

Όλοι έχουμε γνωρίσει ανθρώπους που μονίμως βλέπουν θεωρίες συνωμοσίας πίσω από το κάθε τι, που δεν εμπιστεύονται τους άλλους, που είναι καχύποπτοι…

«Μη γίνεσαι παρανοϊκός!», 

«Τι παρανοϊκά πράγματα είναι αυτά που λες!», είναι συνηθισμένες κουβέντες. 

Πότε όμως αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης και η καχυποψία που δείχνει το άλλο άτομο γίνεται προβληματική;

Κοινά χαρακτηριστικά των ατόμων με παρανοϊκή προσωπικότητα
* Έχουν έντονη την αίσθηση της αυτονομίας τους και δε θέλουν να βασίζονται σε άλλους
* Δεν εμπιστεύονται τους άλλους
* Προσπαθούν να έχουν τον έλεγχο προσώπων, πραγμάτων, καταστάσεων
* Είναι άκαμπτοι, επικριτικοί και θέλουν να επιβάλουν την άποψή τους
* Δε μπορούν να συνεργαστούν και να δουλέψουν με άλλα άτομα
* Δυσκολεύονται υπερβολικά να δεχτούν την οποιαδήποτε κριτική
* Είναι υπερβολικά ευαίσθητοι, υπερ-αναλύουν το κάθε τι που τους λένε οι άλλοι και καταλήγουν ότι κάθε κουβέντα κρύβει κάτι αρνητικό ή επικριτικό από πίσω
* Γενικά, είναι κρύοι και απόμακροι στις σχέσεις τους και μερικές φορές γίνονται παράλογα ζηλιάρηδες και κτητικοί
* Δε βλέπουν τη δική τους συμβολή στα προβλήματα διαπροσωπικών σχέσεων και θεωρούν ότι πάντα και αποκλειστικά φταίει το άλλο άτομο
* Είναι επιθετικοί, πεισματάρηδες και καυγατζήδες.

Η συμπεριφορά αυτή, ... όπως βλέπουμε στα παραδείγματα, είναι παρατραβηγμένη! Όλοι οι άνθρωποι ως ένα βαθμό είναι καχύποπτοι σε κάποια φάση της ζωής τους (πχ βλέπουν κάποια σημάδια και αναρωτιούνται αν τους απατά ο/η σύντροφός τους, ή υπάρχουν φήμες για απολύσεις στην εργασία τους και φοβούνται μη χάσουν τη δουλειά τους). 

 Οι άνθρωποι όμως που έχουν τη διαταραχή της παρανοϊκής προσωπικότητας έχουν την καχυποψία σε βαθμό υπερβολικό, χωρίς να υπάρχουν ενδείξεις. Οι άνθρωποι αυτοί παρερμηνεύουν το κάθε τι και το βλέπουν μέσα από ένα πρίσμα καχυποψίας και συνωμοσίας, με αποτέλεσμα να γίνονται τρομερά κουραστικοί στον περίγυρό τους, εφόσον οι σκέψεις τους δε βασίζονται σε τίποτα πραγματικό και κανείς άλλος δε μπορεί ούτε να τους μεταπείσει, ούτε με τη λογική να τους δείξει ότι αυτά που ισχυρίζονται δεν είναι πραγματικά.

Η υπερβολική έλλειψη εμπιστοσύνης, το γεγονός ότι τα αναλύουν όλα και κατηγορούν τους πάντες και τα πάντα ότι συνωμοτούν εναντίον τους, ότι έχουν ένα μυστικό σχέδιο να τους βλάψουν, η επιθετικότητα και ο αρνητισμός που τους διέπει, κάνει αυτά τα άτομα να έχουν προβλήματα τόσο στις σχέσεις τους όσο και στον εργασιακό τους χώρο. 

 Επειδή πιστεύουν ότι σκοπός της ζωής των άλλων είναι να τους βλάψουν πίσω από την πλάτη τους μονίμως είναι ‘στην τσίτα’ και παρακολουθούν μήπως εμφανιστεί κάποια απειλή, είναι απόμακροι, ‘κρύοι’, δεν έχουν συναισθηματική έκφραση και ‘ζεστασιά’, είναι πεισματάρηδες και εχθρικοί. 

Η καχύποπτη και αρνητική στάση που έχουν καθώς και η γενικότερη επιθετικότητά τους κάνει τους άλλους να τους φέρονται αρνητικά, με αποτέλεσμα να επιβεβαιώνεται η καχυποψία του παρανοϊκού ατόμου ότι οι άλλοι δεν το συμπαθούν. Δυστυχώς όμως, το παρανοϊκό άτομο δεν αντιλαμβάνεται καθόλου τη συμβολή του στα προβλήματα των διαπροσωπικών του σχέσεων και δεν αναλαμβάνει ούτε ένα μικρό ποσοστό ευθύνης.

Τα συμπτώματα της παρανοϊκής διαταραχής
Η διαταραχή αυτή συνήθως εκδηλώνεται στην αρχή της ενήλικης ζωής του ανθρώπου και εμφανίζεται σε διάφορες εκφάνσεις της ζωής του. Το κυριότερο στοιχείο είναι ότι το άτομο με αυτή τη διαταραχή θεωρεί ότι όλοι είναι εναντίον του, συνωμοτούν πίσω από την πλάτη του και ότι τα κίνητρα τους είναι πάντα άσχημα. Τα συμπτώματα είναι τα εξής:

Το άτομο με αυτή τη διαταραχή μονίμως υποπτεύεται ότι οι άλλοι τον κοροϊδεύουν, τον εξαπατούν, ή τον βλάπτουν, χωρίς όμως να έχει βάσιμες αποδείξεις ή ενδείξεις.
Διαρκώς αμφιβάλλει για το πόσο πιστοί του είναι οι φίλοι του και οι συνεργάτες του και υποπτεύεται ότι οι άλλοι συνωμοτούν εναντίον του.
Δεν εμπιστεύεται τους κοντινούς του ανθρώπους και θεωρεί πως οτιδήποτε τους πει θα το χρησιμοποιήσουν εναντίον του.
Ερμηνεύει κάθε σχόλιο ή κουβέντα των γύρω του ως απειλητική, ή θεωρεί ότι κρύβει ένα μήνυμα ή μια απειλή.
Κρατάει μούτρα και δε συγχωρεί τους άλλους ούτε για μικρά ούτε για μεγάλα πράγματα.
Ερμηνεύει τα λεγόμενα των άλλων ως επιθέσεις εναντίον του, θεωρεί ότι οι άλλοι τον κατακρίνουν διαρκώς και αντιδρά με θυμό και επιθετικότητα προκειμένου να υπερασπιστεί τον εαυτό του.
Διαρκώς υποπτεύεται τον/τη σύζυγο ή σύντροφό του για σεξουαλική απιστία, ενώ δεν έχει ενδείξεις.

Τι προκαλεί την παρανοϊκή διαταραχή προσωπικότητας;
Σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα αυτό που επικρατεί είναι το βιοψυχικό μοντέλο, το οποίο προτείνει ότι υπάρχει βιολογική αλλά και ψυχολογική-κοινωνική βάση. Έτσι, είναι πολύ πιθανό το άτομο με την παρανοϊκή διαταραχή έχει μια βιολογική προδιάθεση και, στη συνέχεια παίζει ρόλο το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε, οι αλληλεπιδράσεις με την οικογένεια και τους φίλους του, η προσωπικότητά του, ο χαρακτήρας τους και οι ικανότητες διαχείρισης τους στρες που έχει μάθει.

Διορθώνεται το πρόβλημα;

Όπως με τις περισσότερες διαταραχές προσωπικότητας, η ψυχοθεραπεία είναι η ενδεικνυόμενη μέθοδος αντιμετώπισής της. Δυστυχώς όμως, τα άτομα με αυτή τη διαταραχή πολύ σπάνια εμφανίζονται για θεραπεία, είτε επειδή θεωρούν ότι δεν έχουν πρόβλημα είτε επειδή δεν εμπιστεύονται την επιστήμη και τους ψυχολόγους. Παρόλα αυτά, είναι πιθανόν να δουν έναν ειδικό όταν έχουν έντονα προβλήματα, ειδικά στρες ή ψυχοσωματικά. Δυσκολεύονται στο να δημιουργήσουν σχέση εμπιστοσύνης, με αποτέλεσμα να σταματούν γρήγορα τη θεραπεία.

Είναι καλή ιδέα να πάρουν φάρμακα; Όχι, επειδή αυτό θα εντείνει την ήδη μεγάλη καχυποψία τους! 

Αν λοιπόν είστε σε μια σχέση με άτομο που έχει παρανοϊκή διαταραχή προσωπικότητας, θα πρέπει να αποφασίσετε να επιθυμείτε να συνεχίσετε. Με τη λογική, την πειθώ και την αποστασιοποίηση μπορείτε να βοηθήσετε τη σχέση όταν πρόκειται απλώς για φιλικό πρόσωπο ή επαγγελματικό συνεργάτη. Αν είναι ο/η σύζυγός σας, θα πρέπει να θυμάστε ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν αλλάζουν και αυτή η γνώση θα σας βοηθήσει να πάρετε τις αποφάσεις σας.

Δρ Λίζα
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι