Το πείραμα του Grandmaster: Όταν τρία μικρά κορίτσια κατατρόπωσαν ενήλικες άντρες στο σκάκι

Η 4χρονη Σουζάν Πολγκάρ ανακαλύπτει σε ένα ντουλάπι μία ξεχασμένη σκακιέρα και ζητά να μάθει να παίζει σκάκι. Μόλις έξι μήνες αργότερα περνά το κατώφλι της Σκακιστικής Λέσχης της Βουδαπέστης και γίνεται μέλος ανάμεσα σε μεσήλικες άντρες που καπνίζουν πίπες αρειμανίως και βάζουν στοιχήματα. Ένας από αυτούς γελά όταν του ζητά να παίξουν μία παρτίδα αλλά όταν μετά από μερικά λεπτά τον βγάζει εκτός μάχης, δεν γελά πια. Το κοριτσάκι απλώνει το χεράκι του για να τον ευχαριστήσει για το παιχνίδι και η αδύναμη παιδική χειραψία του συντρίβει τον εγωισμό του άντρα. Η πρώτη μεγάλη σκακίστρια της οικογένειας Πολγκάρ είχε γεννηθεί. Έμελλε να ακολουθήσουν δύο ακόμα σαν αποτέλεσμα μιας επαναστατικής παιδαγωγικής μεθόδου που θα έμενε στην ιστορία σαν το Πείραμα του Grandmaster.

Το Πείραμα του Grandmaster ήταν ιδέα ενός ψυχολόγου από την Ουγγαρία ονόματι Λάζλο Πολγκάρ που ισχυριζόταν ότι ειχε ανακαλύψει το μυστικό για να μετατρέψει και το πιο μέτριο μυαλό σε ιδιοφυΐα. Μετά από την ανάλυση βιογραφιών πολλών διάσημων αντρών και γυναικών, ο Λάζλο Πολγκάρ είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν ήταν κάποιο ιδιαίτερο ταλέντο εκείνο που ευθυνόταν για το αν θα γίνει κάποιος αυθεντία στον τομέα του αλλά κάτι πολύ πιο απλό και εύκολο: η πρώιμη και εντατική εξειδίκευση. Ήταν τόσο σίγουρος για την θεωρία του που ήταν αποφασισμένος να την εφαρμόσει στα ίδια του τα παιδιά. Βέβαια υπήρχε ένα μικρό πρόβλημα. Δεν ήταν παντρεμένος.

Το 1968 έστειλε μία επιστολή σε μία καθηγήτρια ξένων γλωσσών από την Ουκρανία που δεν είχε συναντήσει ποτέ του στην οποία εξηγούσε την θεωρία του και την ζητούσε σε γάμο με σκοπό την υλοποίηση του οράματός του. Εκείνη εντυπωσιάστηκε από την θεωρία του και δέχτηκε και ένα χρόνο μετά γεννήθηκε η πρώτη τους κόρη, η Σουζάν Πολγκάρ.
Όταν η μικρή Σουζάν έδειξε ενδιαφέρον για το σκάκι, οι Πολγκάρ σκέφτηκαν ότι είναι το τέλειο αντικείμενο για να εφαρμόσουν την θεωρία τους. Το σκάκι είναι μία ενασχόληση ταυτόχρονα καλλιτεχνική και επιστημονική ενώ είναι και ανταγωνιστικό άθλημα με αποτελέσματα που μπορούν να μετρηθούν αντικειμενικά. Δεν είχε σημασία που μόνο το 1% των κορυφαίων σκακιστών ήταν γυναίκες. Αν η θεωρία του Λάζλο ήταν σωστή τότε το φύλο, όπως και το ταλέντο, δεν είχαν σημασία.

Και σαν επιβεβαίωση, πριν καλά καλά κλείσει χρόνο από την ημέρα που ανακάλυψε το σκάκι, η Σουζάν είχε φτάσει σε τέτοιο επίπεδο που κέρδισε με τέλειο σκορ το πρωτάθλημα της Βουδαπέστης για κορίτσια κάτω από 11 ετών.

Η χαρά για τη νίκη της Σουζάν ήταν μεγάλη αλλά επισκιάστηκε από την χαρά που προκάλεσε το νέο ότι η οικογένεια Πολγκάρ επρόκειτο να αποκτήσει ακόμα μία κόρη, την Σοφία. Και σε λιγότερο από δύο χρόνια μετά, γεννήθηκε και μία τρίτη κόρη, η Τζουντίτ.

Η Σοφία και η Τζουντίτ δεν ήταν υποχρεωμένες να μάθουν να παίζουν σκάκι αλλά όταν ο πατέρας τους κλεινόταν επί ώρες σε ένα δωμάτιο με την μεγαλύτερη αδερφή τους Σουζάν για κάνουν μαθήματα σκακιού, αυτό δεν τους άρεσε καθόλου. Ο Λάζλο τους επέτρεψε να είναι παρούσες κι εκείνες με την προϋπόθεση να μάθουν να παίζουν.Έτσι απέκτησε άλλες δύο μαθήτριες.

Ο Λάζλο, για να μπορέσει να εφαρμόσει την θεωρία του, έπρεπε να ελέγχει όλη την εκπαίδευση των παιδιών του κι αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να δώσει μάχη με τις Ουγγρικές αρχές για να μην πάνε τα κορίτσια στο σχολείο αλλά να εκπαιδευτούν από τους γονείς τους στο σπίτι. Τελικά τα κορίτσια έμαθαν Αγγλικά, Γερμανικά και προχωρημένα μαθηματικά από την μητέρα τους (αν και μέχρι σήμερα έχουν μάθει να μιλάνε τουλάχιστον επτά γλώσσες η κάθε μία) ενώ η κύρια εκπαίδευσή τους ήταν το σκάκι. Η μόνη τους ανάπαυλα ήταν ένα διάλειμμα 20 λεπτών κάθε μέρα για να πούνε ανέκδοτα και σε τακτά χρονικά διαστήματα πήγαιναν για κολύμπι και έπαιζαν πινγκ πονγκ.

Ο Λάζλο δεν ήθελε να ταλαιπωρήσει τα κορίτσια του αλλά είχε σκοπό να τα κάνει επιτυχημένα. Πίστευε ότι οι επιτυχίες στο σκάκι θα τα έκαναν ευτυχισμένα κάτι που δεν θα κατάφερνε το παιχνίδι στο κήπο ή η τηλεόραση. Τα ίδια τα κορίτσια έδειχναν να το απολαμβάνουν. Αν και είχαν φίλες από τη γειτονιά, προτιμούσαν να παίζουν σκάκι και το αγαπημένο τους παιχνίδι ήταν το σκάκι με δεμένα μάτια. Μία φορά ο Λάζλο βρήκε την Σοφία να παίζει σκάκι ενώ καθότα στην λεκάνη της τουαλέτας. «Σοφία, άσε ήσυχα τα πιόνια!» της είπε. «Αυτά δεν με αφήνουν ήσυχη» απάντησε εκείνη.

Βασικό σημείο στην θεωρία του Λάζλο ήταν ότι το φύλο όπως και το ταλέντο δεν είναι σημαντικοί παράγοντες όμως το φύλο σίγουρα δεν είναι άσχετο στις επιδόσεις αντρών και γυναικών.

Το σκάκι απαιτεί κριτική σκέψη σε επίπεδο αντίληψης του χώρου που είναι το μοναδικό χαρακτηριστικό στο οποίο διαφέρουν σημαντικά οι άντρες και οι γυναίκες. Το σημείο του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για αυτό βρίσκεται στην δεξιά πλευρά και γι΄αυτό δεν είναι τυχαίο που πολλοί από τους κορυφαίους παίκτες σκακιού είναι αριστερόχειρες άντρες με κυρίαρχα δεξιά ημισφαίρια. 

Επίσης, η τεστοστερόνη ευνοεί την ανάπτυξη του δεξιού ημισφαιρίου αλλά δυσχεραίνει την ανάπτυξη του αριστερού. Αλλά, ανεξάρτητα από το αν είναι κανείς άντρας ή γυναίκα, ο εγκέφαλος ποτέ δεν είναι ξεκάθαρα «αντρικός» ή «γυναικείος». Για την ακρίβεια, όλοι βρισκόμαστε κάπου ανάμεσα, καθώς ο εγκέφαλός μας παρουσιάζει χαρακτηριστικά που τον τοποθετούν σε μία θέση πάνω σε μία κλίμακα ανάμεσα στον «αντρικό» και τον «γυναικείο» εγκέφαλο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι μπορούμε να βρούμε πολλούς άντρες με πιο “γυναικείο” εγκέφαλο από πολλές γυναίκες και πολλές γυναίκες με πιο “αντρικό” εγκέφαλο από πολλούς άντρες.

Εκείνο, όμως, που σίγουρα διαθέτουν οι γυναίκες περισσότερο από τους άντρες λόγω οιστρογόνων είναι η πλαστικότητα των νευρώνων. Για παράδειγμα, οι γυναίκες έχουν την τάση να αναρρώνουν από εγκεφαλικά πιο γρήγορα και πιο εύκολα από τους άντρες. Αυτή η πλαστικότητα του εγκεφάλου σημαίνει ότι ο Λάζλο, εκπαιδεύοντας τα κορίτσια του από πρώιμη ηλικία, μπόρεσε να «πλάσει» τους εγκεφάλους τους έτσι ώστε να γεφυρωθεί οποιαδήποτε διαφορά λόγω φύλου.

Τελικά οι αδελφές Πολγκάρ κατάφεραν να αφήσουν το στίγμα τους στον χώρο του σκακιού και να ανοίξουν, η κάθε μία με τον δικό της τρόπο, τον δρόμο για περισσότερες γυναίκες σκακίστριες. Και οι τρείς είναι κάτοχοι πολλών ρεκόρ και τίτλων σχετικά με το σκάκι που αξίζει να αναφερθεί ότι συνήθως αποκτήθηκαν σε ηλικίες ρεκόρ. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι οι αδελφές Πολγκάρ έσπασαν πολλά φράγματα που μέχρι τότε περιόριζαν τις γυναίκες όπως η συμμετοχή στα αντρικά πρωταθλήματα και η κατάτηση των τίλτων του Grandmaster και του International Grandmaster. Η Τζουντίτ μάλιστα κατέχει το αξιοπερίεργο ρεκόρ ότι πρόκειται για την μοναδική γυναίκα που έχει κατακτήσει όλους τους αντρικούς τίτλους αλλά κανένα γυναικείο και αυτό γιατί μέχρι την ηλικια των 14 είχε ξεπεράσει τόσο το επίπεδο των άλλων γυναικών που δεν συμμετείχε πια σε γυναικεία πρωταθλήματα. «Δεν έχω πρόβλημα με τις άλλες γυναίκες» είπε κάποτε «αλλά αν παίξω με αυτές θα υπάρχει μεγάλη απόσταση. Μου αρέσει να παίζω με άντρες γιατί βελτιώνομαι καλύτερα και γρηγορότερα». 
Επίσης, είναι εκείνη που έσπασε το ρεκόρ του νεότερου Grandmaster όταν κέρδισε τον τίλο σε ηλικία 15 ετών που μέχρι τότε κατείχε ο Μπόμπι Φίσερ.
«Οι γυναίκες είναι συνήθως πιο αδύναμες στο σκάκι από ότι οι άντρες γιατί τους λένε από μικρές: Ω, γλυκιά μου, δεν πειράζει που έχασες. Κοριτσάκι είσαι! Είναι,δηλαδή, ψυχολογικό το θέμα. Όταν βάζεις τις γυναίκες να παίζουν μόνο με γυναίκες δημιουργείς ανισορροπία. Όποια γυναίκα σταμάτησε να παίζει με γυναίκες και άρχισε να παίζει με άντρες έγινε καλύτερη» -Λεβόν Αρονιάν (Νο 4 στην παγκόσμια κατάταξη στο σκάκι)

Αν και οι αδελφές Πολγκάρ δεν είχαν σκοπό να σπάσουν τα στερεότυπα σχετικά με τα δύο φύλα, αυτό τελικά έγινε αναπόφευκτο καθώς το θέαμα μικρών κοριτσιών που νικούν ενήλικες άντρες ήταν πολύ ελκυστικό για τα ΜΜΕ για να το αγνοήσουν. Το 2001 και ενώ η Τζουντίτ Πολγκάρ ήταν 12 ετών, οι New York Times έγραψαν:
«Όταν ένας άντρας παίζει ενάντια σε ένα κορίτσι δεν μπορεί πραγματικά να κερδίσει. Αν κερδίσει τι απέδειξε; Αν χάσει, ω θεέ μου…Όμως στον αντρικό χώρο του κορυφαίου σκακιού δεν είναι ντροπή να χάσεις από την Τζουντίτ Πολγκάρ. Από κοντά η δεσποινίς Πολγκάρ δεν δείχνει ότι είναι μία τίγρης στην σκακιέρα. Μιλάει γλυκά, είναι σεμνή και πολύ θηλυκή. […] Με το να αναζητούν και να νικούν τους πιο σκληρούς αντιπάλους, οι αδελφές Πολγκάρ έδειξαν ότι δεν υπάρχουν ενδογενείς περιορισμοί στις ικανότητές τους, μία ιδέα που πολλοί άντρες συμπαίκτες τους αρνούνταν να αποδεχθούν έως ότου δέχτηκαν τη συντριβή από ένα δωδεκάχρονο κοριτσάκι με αλογοουρά».

Σήμερα και οι τρεις αδελφές είναι παντρεμένες και έχουν παιδιά. Η Σουζάν και η Σοφία εξακολουθούν να ασχολούνται με το σκάκι διδάσκοντας και προπονώντας αντρικούς ομίλους αλλά δεν αγωνίζονται πλέον. Η Τζουντίτ, όμως, έκανε μία διαφορετική επιλογή που για άλλη μια φορά προκάλεσε τις κατεστημένες ιδέες. Το 2004 που απέκτησε το πρώτο της παιδί όλοι πίστευαν ότι είχε έρθει το τέλος της καριέρας της. «Οργανωτές και παίκτες με αντιμετώπιζαν λες και και είχε έρθει η ώρα μου. Και αυτό ήταν εκνευριστικό» λέει η ίδια. Όμως η Τζουντίτ Πολγκάρ δεν παραιτήθηκε και συνέχισε επί 10 ολόκληρα χρόνια να αγωνίζεται επαγγελματκά με εξαιρετικές επιδόσεις.Τελικά δήλωσε δημόσια την παραίτησή της από το αγωνιστικό σκάκι στην Σκακιστική Ολυμπιάδα του 2014 αλλά πίσω της άφησε μία σειρά από εξαιρετικές σκακίστριες όπως η εξαιρετικά επιθετική πρωταθλήτρια Γου Γιφάν και ο “τυφώνας” Κατερίνα Λάνιο, που αποτελούν το μέλλον της γυναικείας συμμετοχής στο σκάκι. «Ελπίζω κατά την διάρκεια της ζωής μου να δω μία γυναίκα να κατακτά τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή» δήλωσε η Τζουντίτ Πολγκάρ.«Ίσως τότε οι γυναίκες να να μην είναι μειοψηφία σε αυτή ττη “λέσχη των αγοριών” που είναι σήμερα το σκάκι. Όμως, χωρίς την απαραίτητη στήριξη και πόρους οι γυναίκες και τα κορίτσια θα εξακολουθούν να αποξενώνονται και να χάνουν την εμπειρία ενός πραγματικά συναρπαστικού και αποδοτικού παιχνιδιού.»

newsone.gr
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι