Πως θα βοηθήσουμε τα παιδιά μας να κάνουν σωστή χρήση του διαδικτύου;

Πολλά παιδιά και έφηβοι κάνουν υπερβολική χρήση του διαδικτύου και με την πανδημία το φαινόμενο αυτό εντάθηκε. Η Δρ. Ντίνα Ζώτα, Ψυχολόγος, δίνει συμβουλές για την ορθή χρήση. Ας βοηθήσουμε τα παιδιά να κάνουν τη σωστή χρήση!

Η πανδημία της COVID-19 και το lockdown έγιναν αιτία μικροί και μεγάλοι να μεταφέρουμε την πλειονότητα των δραστηριοτήτων μας στο σπίτι. Η βόλτα με τους φίλους αντικαταστάθηκε από τη συναναστροφή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το σινεμά από την παρακολούθηση μιας ταινίας στον υπολογιστή ή την τηλεόραση, ενώ για τους περισσότερους η εργασία έγινε τηλεργασία και η εκπαίδευση τηλεκπαίδευση.

«Η υπερβολική χρήση του διαδικτύου, της ψηφιακής τεχνολογίας και η υπέρμετρη έκθεση μικρών και μεγάλων σε οθόνες είναι σημαντικό πρόβλημα που προέκυψε από την καραντίνα και την παρατεταμένη παραμονή στο σπίτι», εξηγεί η Δρ. Ντίνα Ζώτα, Ψυχολόγο, μέλος της ομάδας Ειδικών Προαγωγής Υγείας του Ινστιτούτου Prolepsis στο πλαίσιο της δράσης #Experts talk της Interamerican.

Με τον όρο «έκθεση στις οθόνες» αναφερόμαστε γενικότερα στη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών (υπολογιστή, κινητό τηλέφωνο, τηλεόραση και tablet), είτε είμαστε συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο είτε όχι.

Ευάλωτα παιδιά και έφηβοι στις οθόνες

Η υπερβολική έκθεση επηρεάζει σημαντικά τις γνωστικές ικανότητες, αυξάνει τον κίνδυνο της παχυσαρκίας, επιδρά αρνητικά στην όραση και προκαλεί δυσκολίες στον ύπνο με τα παιδιά και τους εφήβους να βρίσκονται σε πιο ευάλωτη θέση.

«Τόσο τα παιδιά όσο και οι έφηβοι χρησιμοποιούν τις ηλεκτρονικές συσκευές κατά βάση για την πρόσβαση στο διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα βιντεοπαιχνίδια. Ήδη, πριν την πανδημία, πολλά παιδιά και έφηβοι αντιμετώπιζαν προβλήματα με την υπερβολική χρήση του διαδικτύου. Το φαινόμενο αυτό ήταν αναμενόμενο να ενταθεί, λόγω της παρατεταμένης παραμονής εντός του σπιτιού τη στιγμή μάλιστα και η εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και η κοινωνικοποίηση μεταφέρθηκαν σε ψηφιακό περιβάλλον», σύμφωνα με την Δρ. Ζώτα.

Ωστόσο, η απουσία ανθρώπινης επαφής αποτελεί, μεταξύ άλλων, παράγοντα για τον εθισμό ή την προβληματική χρήση του διαδικτύου. Σε ευαίσθητες ηλικίες, όπου η συναναστροφή με τους φίλους και η ανάγκη του «ανήκειν» σε μια ομάδα είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Το διαδίκτυο ενισχύει τη δημιουργία γρήγορων σχέσεων, την ασφάλεια της ανωνυμίας, αλλά και μια επίπλαστη αίσθηση ελέγχου, χαλαρώνοντας έτσι σε αρκετές περιπτώσεις τις αναστολές. Συχνά, λειτουργεί ως ένα μέσο διαφυγής, το οποίο προσφέρει ένα περιβάλλον λιγότερο απειλητικό από την πραγματική ζωή. Ακόμα και παιδιά που δεν αντιμετωπίζουν τέτοιες δυσκολίες στην καθημερινότητά τους, ενδέχεται τελικά να τις αναπτύξουν μέσω του εθισμού στο διαδίκτυο.

Ο εθισμός στο διαδίκτυο

Ο «εθισμός στο διαδίκτυο» είναι μια πρόσφατη μορφή εξάρτησης με τους ερευνητές να μην έχουν καταλήξει σε έναν ευρέως αποδεκτό ορισμό. «Είναι σημαντικό να μπορούμε να αναγνωρίσουμε κάποια σημάδια υπερβολικής έκθεσης στο διαδίκτυο ή σε βιντεοπαιχνίδια, που μπορούν να οδηγήσουν στην εξάρτηση και στον εθισμό», υπογραμμίζει η Ψυχολόγος, μέλος της ομάδας Ειδικών Προαγωγής Υγείας του Ινστιτούτου Prolepsis.

Η χρήση του διαδικτύου διακρίνεται σε:

• τυπική, όπου το άτομο χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για λόγους εργασίας, μελέτης ή ψυχαγωγίας/διασκέδασης
• προβληματική, όπου το άτομο χρησιμοποιεί το διαδίκτυο αλόγιστα και αυτό έχει κεντρικό ρόλο στη ζωή του
• κατάχρηση, όπου το άτομο χρησιμοποιεί το διαδίκτυο αλόγιστα, επηρεάζοντας παράλληλα τη λειτουργικότητα του κατά τη διάρκεια 12 μηνών
• εξάρτηση, όπου το άτομο χρησιμοποιεί καταναγκαστικά το διαδίκτυο, έχοντας μάλιστα παραμελήσει και εγκαταλείψει οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα στη ζωή του (χρόνια κατάσταση, πάνω από 12 μήνες)
• εθισμό, όπου ο χρήστης αναζητά επίμονα και με λαχτάρα τη χρήση του διαδικτύου. Αυτό μπορεί να είναι επικίνδυνο για τον ίδιο και πιθανώς για τους οικείους του π.χ. ακραία παραμέληση των αναγκών του εαυτού του ή των κοντινών του προσώπων.

Η υπερβολική έκθεση στο διαδίκτυο και τις οθόνες έχει επιπτώσεις, όπως:

• Προβλήματα όρασης, σωματικοί πόνοι και μυοσκελετικές παθήσεις λόγω της παρατεταμένης καθήλωσης μπροστά από μια οθόνη.
• Διαταραχές στον ύπνο: το παιδί/έφηβος μπορεί ακόμη και να «κάνει τη νύχτα μέρα» ή να μειώνει σημαντικά τις ώρες ύπνου.
• Συναισθήματα άγχους, θλίψης ή εκνευρισμού ως αποτέλεσμα των παραπάνω, αλλά και σε περίπτωση που δεν μπορεί να συνδεθεί στο διαδίκτυο.
• Απουσία πραγματικής ζωής (offline ή εκτός διαδικτύου), με τη δημιουργία σχέσεων, την ανάπτυξη της ταυτότητας του παιδιού και την κοινωνικοποίηση να συμβαίνουν αποκλειστικά σε ένα online περιβάλλον.

Πέρα από τις σωματικές και ψυχικές επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου, υπάρχουν και επιπλέον κίνδυνοι όπως:

• Διαδικτυακός εκφοβισμός, όπου με τη χρήση της τεχνολογίας ένα άτομο παρενοχλεί κάποιο άλλο, μέσω οποιασδήποτε πράξης εκφοβισμού, επιθετικότητας, παραβιαστικής ή αυταρχικής συμπεριφοράς. Τέτοια παραδείγματα είναι η αποστολή ανήθικων μηνυμάτων, υποκλοπή λογαριασμού, διάδοση προσβλητικών φημών, δημοσίευση ενοχλητικών φωτογραφιών κ.ά.
• Παρακολούθηση θεμάτων βίαιου ή σεξουαλικού περιεχομένου ακατάλληλου για την εκάστοτε ηλικία.
• Εμπλοκή σε τυχερά διαδικτυακά παιχνίδια (gambling).
• Σεξουαλικός εκβιασμός (sextortion), όπου ο θύτης προσεγγίζει το θύμα συνήθως μέσω κοινωνικών δικτύων με ψεύτικο λογαριασμό. Σκοπός του είναι να πείσει το θύμα να προβεί σε ακατάλληλες πράξεις μπροστά στην κάμερα και στη συνέχεια να το εκβιάσει για να μην δημοσιεύσει το υλικό.
• Επικοινωνία με σκοπό την αποπλάνηση (grooming). Γίνεται συνήθως από κάποιον ενήλικο προς κάποιον ανήλικο.
• Ψευδείς ειδήσεις και παραπληροφόρηση.

Η οικογένεια «ασπίδα» στην υπερβολική έκθεση στο διαδίκτυο και τις οθόνες

«Η οικογένεια και οι καλές σχέσεις μεταξύ των μελών της φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη των σχετικών δυσκολιών. Οι γονείς με την προσοχή και την φροντίδα τους μπορούν να αποτρέψουν ή να μειώσουν την υπερβολική χρήση του διαδικτύου από τα παιδιά τους. Αντιθέτως, ο υπερβολικός έλεγχος και η υπερπροστατευτικότητα των γονέων μπορεί να έχουν αντίστροφα και μη επιθυμητά αποτελέσματα», εξηγεί η Δρ. Ντίνα Ζώτα και δίνει πρακτικές συμβουλές για πως η οικογένεια μπορεί να στηρίξει το παιδί στο να διαχειριστεί σωστά τον χρόνο που αφιερώνει μπροστά από κάποια οθόνη:

• Τα παιδιά έως 2 ετών προτείνεται να μην έχουν καμία ενασχόληση με δραστηριότητες μπροστά σε οθόνη. Για τα παιδιά ηλικίας 2 έως 5 ετών, η έκθεση σε οθόνες δεν μπορεί να ξεπερνά τη 1 ώρα την ημέρα. Αντίστοιχα, για τις ηλικίες 5 έως 17 ετών, προτείνεται έως 2 ώρες την ημέρα (εξαιρείται η χρήση για εκπαιδευτικούς σκοπούς).
• Φροντίστε τα παιδιά να εκτίθενται σε περιεχόμενο κατάλληλο για την ηλικία τους. Καλό είναι να αποφεύγονται εικόνες ή προγράμματα με πολύ γρήγορα εναλλασσόμενο περιεχόμενο, επιθετικές σκηνές, καθώς και περιεχόμενο που απευθύνεται σε ενήλικες.
• Αποφύγετε τη χρήση οθόνης τουλάχιστον 1 ώρα πριν τον ύπνο, ανεξάρτητα από τη ηλικία του παιδιού. Τοποθετήστε τις ηλεκτρονικές συσκευές σε διαφορετικό χώρο από το δωμάτιο του παιδιού. Για τα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους αυτό ίσως είναι λίγο πιο δύσκολο, ειδικά όσον αφορά στο κινητό τηλέφωνο. Ωστόσο, φροντίστε να βρίσκονται σε μακρινή απόσταση, έστω κατά τη διάρκεια του ύπνου.
• Ιδιαίτερα για τις μικρότερες ηλικίες, φροντίστε όταν το παιδί χρησιμοποιεί το διαδίκτυο ή τον υπολογιστή γενικότερα να βρίσκεται στον ίδιο χώρο με εσάς. Με αυτόν τον τρόπο μπορείτε να έχετε μια πιο πρακτική και ξεκάθαρη εικόνα για το τι κάνει το παιδί όταν βρίσκεται μπροστά στην οθόνη. Για τις μεγαλύτερες ηλικίες μπορείτε, αν ανησυχείτε ιδιαίτερα, να ελέγχετε ανά διαστήματα το ιστορικό για τις σελίδες που επισκέπτεται και χρησιμοποιεί.
• Απενεργοποιείτε τις ηλεκτρονικές συσκευές όταν δεν χρησιμοποιούνται.
• Εγκαταστήστε στον υπολογιστή που χρησιμοποιεί το παιδί πρόγραμμα antivirus και ενημερώνετε το συχνά. Το antivirus, πέρα από την προστασία του υπολογιστή, πραστατεύει και τους χρήστες από κακόβουλα λογισμικά και επιθέσεις στο διαδίκτυο. Πολλά antivirus επίσης, παρέχουν ειδική προστασία για τα παιδιά με υπηρεσίες γονικού ελέγχου για διάφορες σελίδες ή εφαρμογές. Ειδικά για τις μικρότερες ηλικίες ο γονικός έλεγχος αποτελεί πολύ σημαντικό εργαλείο, που μπορείτε να το ενεργοποιήσετε και μέσα από τις ίδιες τις εφαρμογές προγραμμάτων.
• Όσον αφορά στα βιντεοπαιχνίδια, διερευνάτε το περιεχόμενο των παιχνιδιών που επιλέγει το παιδί, εξετάζετε αν προάγουν την επιθετικότητα ή κρύβουν άλλους κινδύνους και βρείτε εναλλακτικές πιο ασφαλών παιχνιδιών.

Ενναλακτικές λύσεις

Τέλος η Δρ. Ζώτα υπενθυμίζει ότι πάντα υπάρχουν εναλλακτικές επιλογές, όπως:

• ενθαρρύνετε τα παιδιά να εμπλακούν και σε άλλες δραστηριότητες, ανάλογα και με την ηλικία τους, όπως λογοτεχνικά βιβλία, επιτραπέζια παιχνίδια, χειροτεχνίες και κατασκευές, σωματική άσκηση,
• προγραμματίστε ημέρες ή ώρες στο σπίτι χωρίς τεχνολογία ώστε να υπάρχει έστω και μία ώρα κάθε μέρα που δεν θα χρησιμοποιείτε ηλεκτρονικές συσκευές,
• βρείτε δημιουργικούς τρόπους αξιοποίησης του διαδικτύου και των βιντεοπαιχνιδιών ώστε τα παιδιά να επωφελούνται. Ειδικά για τις μικρότερες ηλικίες, το διαδίκτυο και τα βιντεοπαιχνίδια μπορούν να βοηθήσουν την επικοινωνία και την εκπαίδευση και να προάγουν την ψυχική και σωματική υγεία,
• ζητήστε βοήθεια από επαγγελματία υγείας ή ψυχικής υγείας σε περίπτωση που θεωρείτε ότι υπάρχει πρόβλημα και δε μπορείτε να το αντιμετωπίσετε μόνοι σας,
• θέστε όρια μαζί με το παιδί, προκειμένου να καταλάβει και το ίδιο γιατί είναι σημαντικά και να δημιουργήσετε ένα πλαίσιο αμοιβαίας κατανόησης και συζήτησης, όπου το παιδί θα νιώθει ότι η γνώμη του και οι ανάγκες του μετράνε και υπάρχει εμπιστοσύνη,
• συζητάμε τακτικά με το παιδί σχετικά με τις δραστηριότητές του στο διαδίκτυο, αλλά και τυχόν φόβους, ανησυχίες και συναισθήματα, χωρίς όμως να γίνεστε επικριτικοί απέναντι του. Είναι σημαντικό για το παιδί αλλά και για τον έφηβο να αισθάνεται ότι ανήκει σε μια ομάδα-οικογένεια, μέσα στην οποία τα άτομα επικοινωνούν ουσιαστικά μεταξύ τους, εμπιστεύονται το ένα το άλλο και λύνουν ήρεμα τις διαφορές χωρίς φωνές, εντάσεις, εκρήξεις και οποιασδήποτε μορφής βία,
• ενδυναμώστε το παιδί ενημερώνοντάς το για τους κινδύνους του διαδικτύου και την προστασία και ασφάλεια των προσωπικών του δεδομένων,
• φροντίστε να κοιμάται επαρκώς (τουλάχιστον 8 ώρες την ημέρα), να αφιερώνει χρόνο για διάβασμα και να κάνει σωματική δραστηριότητα/άθληση περίπου μία ώρα την ημέρα,
• περνάτε χρόνο μαζί με τα παιδιά στο διαδίκτυο και στον υπολογιστή, ανακαλύπτοντας μαζί τι είναι κατάλληλο για αυτά και τι είναι καλό να αποφεύγουν,
• μην τους ζητάτε να κλείσουν τον υπολογιστή, όταν εσείς οι ίδιοι χρησιμοποιείτε συνεχώς το κινητό μας.

pentapostagma.gr