Μισόφαγα, μισόσπειρα, μισό ’χω να περάσω!

Η εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, σε πολλά ακόμη μέρη του ελληνικού χώρου, σφραγίζει το τέλος ή τουλάχιστον το μέσον της σποράς γι αυτό και ο λαός τη λέει Αποσπορίτισσα ή Μεσοσπορίτισσα και τη θεωρεί προστάτρια της σοδειάς (<εισόδια), γι αυτό και «Αποσοδειά» και οι χριστιανοί «εισάγουν» συμβολικά, κατά αρχαία συνήθεια (πανσπερμία, «ηψημένην εν γλυκεί» κατά τον μήνα Πυανεψιώνα) στον ναό «πολυσπόρια». Γι’ αυτό λέγεται και Πολυσπορίτισσα, και η προσφορά «μπουμπόλια» ή «μπουσμπουρέλια». 

Την παραμονή ή και ανήμερα των Εισοδίων οι νοικοκυρές έβραζαν πολλά σπόρια μαζί: σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, καλαμπόκι, φασόλια, ρεβύθια, κουκκιά και τα μοίραζαν υπό τύπον κολλύβων στη γειτονιά «για να γίνουν τα σπαρμένα». Από αυτά ένα πιάτο «εισάγουν» στην εκκλησία, όπου διαβάζεται κατά τη λειτουργία και μοιράζεται στο εκκλησίασμα. Ένα μέρος του φέρνουν πίσω στο σπίτι. Από αυτό έχουν μερίδιο και τα ζώα, ιδιαίτερα «οι αροτήρες βόες», «τα καματερά βούγια» και το υπόλοιπο ο γεωργός το ρίχνει στο χωράφι για «να αναπαυθεί ο σπόρος» και να πάρουν το μερίδιό τους και τα πουλιά. Στην Παναγία-Δήμητρα, όπως εύστοχα παρατηρεί ο Καθηγητής της Λαογραφίας Δημήτριος Λουκάτος, προσφέρεται «ευχαριστήρια πανσπερμία για το καλό που πέρασε, και για το καλό που πρέπει να συνεχιστεί» καθώς η σοδειά του καλοκαιριού έχει καταναλωθεί σχεδόν κατά το ήμισυ:

Μισόφαγα, μισόσπειρα, μισό ’χω να περάσω!

Οι άνθρωποι ανέκαθεν στα πλαίσια της παραδοσιακής κυρίως αγροτοποιμενικής κοινωνίας, αλλά και της σύγχρονης τεχνοκρατούμενης, εκτεθειμένοι σε ποικίλες δυσκολίες στην καθημερινότητά τους απέναντι στη φύση, τις ασθένειες αλλά και τις ποικίλες αντιξοότητες της ζωής, προσπαθούν, πέρα από την εμπειρική ή επιστημονική αντιμετώπισή τους, να συνομιλούν με τις υπερφυσικές δυνάμεις που κυριαρχούν στη φύση και το περιβάλλον, καλές και κακές, που παρεμβάλλονται στην πραγματικότητα του καθημερινού προσωπικού και κοινωνικού βίου τους. Τις δυνάμεις αυτές, που ανθρωποποιεί, προσπαθεί να διαθέτει ευνοϊκά απέναντί του με προσφορές-δώρα.

Έτσι είναι φυσικό, που ανορθολογικές πεποιθήσεις και αρχαιότατες λατρευτικές πρακτικές αντέχουν σθεναρά στη διάρκεια χιλιετιών στον κόσμο και ειδικότερα στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου. Η προχριστιανική, δηλαδή παγανιστική παραδοσιακή πρακτική της προσφοράς (τάξιμο), ως ικεσίας-παράκλησης για βοήθεια (τάματα δεητικά ή εξευμενισμού) ή ευχαριστίας για την ευεργεσία και συνδρομή (ευχαριστηριακά ή ανταποδοτικά) είναι ζωντανή στη χριστιανική λατρεία και παράδοση. Θεοί και άγιοι και κυρίως η Παναγία, με όλες τις φιλάνθρωπες ιδιότητες, είναι οι αποδέκτες των προσφορών-αφιερωμάτων. 

 

Οι φωτογραφίες είναι από τον εσπερινό (20 Νοεμβρίου 2014) στο εκκλησάκι της Παναγίας της Μεσοσπορίτισσας, που βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, κοντά στο ιερό της Μητέρας Γης = Δήμητρας. Η αρτοκλασία με ένα «σωρό» από άρτους γίνεται στο προαύλιο του ναού και οι άρτοι μοιράζονται στο εκκλησίασμα. Στο τέλος ο γυναικείος Σύλλογος «Το Αδράχτι» (παλιότερα αυθόρμητα οι γυναίκες ) προσφέρουν τα «πολυσπόρια». …

 

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΠΟΛΥΜΕΡΟΥ-ΚΑΜΗΛΑΚΗ
Διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών

Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι