Οι αρχαίοι έπαιζαν ντάμα, σκάκι, τρίλιζα και ζάρια

Στον χώρο της σημερινής Βουλής, όπου πολλές φορές έχει παιχτεί η τύχη του ελληνικού λαού στα ζάρια, εντοπίστηκε το αρχαίο σύμπλεγμα παικτών επιτραπέζιου παιχνιδιού τύχης και στρατηγικής, που παρουσιάζει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην αίθουσα του Βωμού. Πρόκειται για την κεντρικότερη αίθουσα του ΕΑΜ, που φιλοξενεί το «Αθέατο Μουσείο». Ευρήματα που βγαίνουν από τις αρχαιολογικές αποθήκες μεταφέρονται σε ειδική προθήκη, παραμένουν εκεί επί δίμηνο και συνδυάζονται με ξεναγήσεις από τους αρχαιολόγους.

Μετά από τα οκτώ θαυμάσια αντικείμενα που ήρθαν στο φως της έκθεσης έως τώρα, το Αθέατο Μουσείο υποδέχεται λοιπόν «ένα παιχνίδι για φίλους». Πρόκειται για ένα πήλινο σύμπλεγμα δύο ανδρών και μιας γυναίκας, που είναι απασχολημένοι με ένα επιτραπέζιο παιχνίδι τύχης και στρατηγικής. Το «παιχνίδι για φίλους».

Οι τρεις μορφές που παρουσιάζονται φορούν χιτώνα και ιμάτιο. Ένας άνδρας και μια γυναίκα κάθονται σε αναπαυτικά καθίσματα με πλάτη και παίζουν πεσσούς σε άβακα ο οποίος χωρίζεται σε 6 επί 7 τετράγωνες θέσεις. Ο άβακας ήταν μια πήλινη πινακίδα, μια σανίδα, κάτι που δεν έχει βάση: Ἄβαξ· κυρίως ὁ μὴ ἔχων βάσιν, καταχρηστικῶς δὲ καὶ ἐπὶ οἵουδήποτε σανιδίου. Θα πρέπει να το φανταστούμε κάτι σαν τη σημερινή ντάμα, αφού και οι πεσσοί ήταν πούλια ή πιόνια. Διακρίνονται δώδεκα πεσσοί σε διάφορα τετράγωνα.

Η γυναίκα έχει απλώσει τα χέρια στον άβακα σαν να πρόκειται να σχολιάσει κάποια κίνηση ή εξέλιξη του παιχνιδιού. Ο δεύτερος άνδρας, που έχει χαρακτηριστικά νάνου, παρακολουθεί το παιχνίδι καθισμένος σε σκαμνί. Ο νάνος στρέφει το κεφάλι προς τον νικητή του παιχνιδιού. Φαίνεται πως είναι ο άνδρας, επειδή κάτω από το κάθισμά του ο καλλιτέχνης έχει σχεδιάσει έναν ρόδακα. Αντίθετα, η γυναίκα είναι η χαμένη, συμπέρασμα που συνάγουμε από το ότι το πίσω μέρος του καθίσματός της έχει φτερά χήνας, σύμβολο ατυχίας και ήττας. Το σύμπλεγμα χρονολογείται στον 1ο αι. μ.Χ. και βρέθηκε σε τάφο κατά την ανασκαφή του χώρου των τότε βασιλικών ανακτόρων (σημερινό κτήριο του κοινοβουλίου) το 1855.

Τα παιχνίδια στρατηγικής με τους πεσσούς, θεωρούνται από τα αρχαιότερα επιτραπέζια παιχνίδια, σύμφωνα με τη διευθύντρια του ΕΑΜ, Μαρία Λαγογιάνννη - Γεωργαράκου. Η πεσσεία (επιτραπέζια παιχνίδια) αναφέρεται στην Οδύσσεια και στο αρχαίο δράμα. Σύμφωνα με μια αρχαία δοξασία, το παιχνίδι εφηύρε ο Παλαμήδης κατά την παραμονή των Αχαιών στην Αυλίδα, πριν ξεκινήσουν για την Τροία. Πρόκειται για παιχνίδια στρατηγικής και οξύνοιας, μορφές των οποίων είναι δημοφιλείς και μέχρι σήμερα.

Τα παιχνίδια έπαιζαν σημαντικό ρόλο στη σωματική και νοητική ανάπτυξη των παιδιών. Η παιδαγωγική τους αξία επισημαίνεται από τον Πλάτωνα, ο οποίος αναφέρει ότι το παιδί πρέπει να ασχολείται με τα ομαδικά παιχνίδια, ώστε να προετοιμαστεί καλύτερα για τη μελλοντική ιδιότητα του πολίτη. Xωρίζονταν σε ατομικά και ομαδικά, ενώ αρκετά από αυτά προέβλεπαν και τη χρήση αντικειμένων, όπως ζάρια και πούλια.

Για να παίξουν χωρίς τη χρήση άβακα τα παιδιά  πολλές φορές χάρασσαν τις γραμμές στο έδαφος και αντί για πεσσούς χρησιμοποιούσαν χάντρες, πετραδάκια, φασόλια ή άλλα συνηθισμένα αντικείμενα. Στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας είναι ορατές μεγάλες οκτάκτινες τρίλιζες χαραγμένες επάνω σε μάρμαρα. Σήμερα παίζουμε σκάκι, ο μακρινός του πρόγονος θεωρείται το παιχνίδι πόλεις ή πόλις ή χώρας. Χαράγματα έχουμε επίσης στα σκαλοπάτια και τα δάπεδα του ίδιου του Παρθενώνα. Πάνω από 50 λαξευμένα παιχνίδια εντόπισαν οι αρχαιολόγοι κατά τις εργασίες αναστήλωσης. Οι αρχαίοι Αθηναίοι φαίνεται πως περνούσαν πολλές ώρες παίζοντας τρίλιζα, γουβίτσες και σκάκι στα σκαλιά του Παρθενώνα, όπως και στο δάπεδό του. Το κακό είναι πως δεν μπορούμε να τα χρονολογήσουμε, αφού τα συγκεκριμένα παιχνίδια είναι διαχρονικά. Ξεκινούν από τα μυκηναϊκά χρόνια και φθάνουν μέχρι σήμερα. 

Κορίτσια και αγόρια έπαιζαν τα κότσια ("αστραγάλους"). Το παιχνίδι χρειαζόταν τουλάχιστον τέσσερα κότσια, τα οποία ουσιαστικά ήταν οι αστράγαλοι από τα πίσω πόδια προβάτων, κατσικιών ή ελαφιών. Τα κότσια είχαν έξι πλευρές, η καθεμία με διαφορετική «αξία», και σκοπός του παιχνιδιού ήταν να συγκεντρώσει κανείς τους περισσότερους πόντους. Νικητής ήταν όποιος κέρδιζε και στους τέσσερις γύρους του παιχνιδιού.

Αντιγόνη Καρατάσου

liberal.gr
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι