Το ενοχικό παιδί / Guilt and Shame in Children

      Το διαρκές αίσθημα της ενοχής, το ενοχικό παιδί και κατά συνέπεια η ενοχική συμπεριφορά είναι κάτι που καλλιεργείται και έχει τη βάση της στη πρώιμη παιδική ηλικία. 

Guilt and Shame in Children

      Συχνά οι γονείς έχοντας, ως στόχο να αποτρέψουν συγκεκριμένες συχνά αρνητικές συμπεριφορές των παιδιών που εμπεριέχουν κίνδυνο καλλιεργούν και ριζώνουν βαθειά την αίσθηση της ενοχής στη ψυχοσύνθεση ενός παιδιού. Χρησιμοποιώντας ένα μη βοηθητικό τρόπο για την αποφυγή δυσάρεστων συνεπειών τόσο για το παιδί όσο και για τους ίδιους.

      Οι ρίζες της ενοχής εντοπίζονται στην πρώιμη παιδική ηλικία, στα βιώματά μας, στον τρόπο που μας μεγάλωσαν και στην ανταπόκριση του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος και κυρίως στις συναισθηματικές μας ανάγκες. 

        Όταν για παράδειγμα, από μικρή ηλικία μαθαίνουμε στα παιδιά πως πρέπει να είναι σε όλα «τέλεια» προκειμένου να τα αγαπάνε και να τα αποδέχονται οι άλλοι και ότι το παραμικρό λάθος ή ψεγάδι κρίνεται και τιμωρείται πολύ αυστηρά, τότε είναι φυσιολογικό να εξελιχθούν σε ενοχικούς ενήλικες.

        Όπως πιστεύουν σήμερα οι επιστήμονες, το να νιώθει ένα παιδί διαρκώς ενοχές, μπορεί να το οδηγήσει μεγαλώνοντας σε σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως κατάθλιψη, χρόνιο άγχος και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. 

        Σε κατάθλιψη μπορεί να οδηγηθεί και ένας ενήλικας, ο οποίος υποβάλλεται διαρκώς σε επιπλήξεις. Όμως στα παιδιά, λένε ειδικοί από το Washington University, οι υπερβολικές ενοχές μπορεί να συνδέονται με ένα μέρος του εγκεφάλου, στο οποίο λαμβάνει χώρα ο έλεγχος πολλών και διαφόρων ψυχικών διαταραχών.

Η έρευνα αυτή, λοιπόν, καταλήγει στο ότι οι εμπειρίες που έχει ένα παιδί στην πολύ μικρή του ηλικία μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο που αναπτύσσεται ο εγκέφαλός του. 

Και επισημαίνουν ότι είναι η πρώτη έρευνα που δείχνει ξεκάθαρα τις αλλαγές που συμβαίνουν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου ενός παιδιού, εξαιτίας των ενοχικών συναισθημάτων.

        Ο φόβος και η ενοχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους, ενώ μπορούν να προκαλέσουν σοβαρή διάβρωση και αλλοίωση της προσωπικότητας του ατόμου και ειδικότερα ενός παιδιού. 

Τα παιδιά μεγαλώνουν αισθανόμενα υπεύθυνα όχι μόνο για την δική τους συμπεριφορά αλλά και για εκείνη των γονιών τους. 

        Είναι σύνηθες σε συνεδρίες ψυχοθεραπείας να ανακαλύπτουμε μαζί με τους θεραπευόμενους ότι οι ενοχές τους από όλα αυτά που έχουν φορτωθεί και αναλάβει είναι τόσες πολλές, που το φορτίο είναι δυσβάσταχτο. Συχνά, παραδέχονται συμπεριφορές που είναι εξαιρετικά τιμωρητικές και καταστροφικές ως προς τον ίδιο τους τον εαυτό. Ενώ επιθυμούν το ένα, πράττουν το άλλο και αυτό δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια εκδήλωση σύγκρουσης μεταξύ επιθυμίας και ηθικών κανόνων.

Χαρακτηριστικά σημάδια καλλιέργειας ενοχικής συμπεριφοράς στο παιδί
Το αίσθημα της ενοχής τις περισσότερες φορές καλλιεργείται από το στενό οικογενειακό περιβάλλον και συνηθέστερα από τους ίδιους τους γονείς. 

Μια τέτοια συμπεριφορά συνήθως εγκαθιδρύεται όταν:
• Υπάρχει συνεχής επίπληξη και τιμωρία από τις πράξεις που διαπράττει το παιδί, για παράδειγμα εκφράσεις όπως «εσύ φταις για όλα», «πάλι ζημιά έκανες» «όλα λάθος τα κάνεις» κλπ.
• Οι γονείς κατηγορούν το παιδί ότι ευθύνεται για τις δυσκολίες που οι ίδιοι αντιμετωπίζουν π.χ. οικονομικές δυσκολίες, υπερκόπωση των γονιών κλπ.
• Οι συνεχείς καβγάδες των γονιών μεταξύ τους στη παρουσία των παιδιών δημιουργούν το αίσθημα της ανασφάλειας και του φόβου και κατά συνέπεια τη καλλιέργεια της ενοχής, π.χ. το παιδί θεωρεί ότι ευθύνεται για τη κακή σχέση των γονιών του
• Η συνεχής επισήμανση των αρνητικών πράξεων του παιδιού και η μη αναγνώριση-επιβράβευση των θετικών συμπεριφορών και
• Ο εξαναγκασμός του παιδιού να ζητάει συνεχώς συγνώμη για τις πράξεις του λανθασμένες ή μη.

        Αξίζει να σημειωθεί, ότι, αν αντιλαμβάνονται ότι το παιδί παρουσιάζει υπερβολικά ενοχικά συμπτώματα, π.χ. ζητά συγγνώμη με το παραμικρό ή λέει διαρκώς ότι εκείνο φταίει για όλα, είναι σημαντικό να βρουν αποτελεσματικούς τρόπους για να ρυθμίσουν τα συναισθήματα αυτά και να βοηθήσουν το παιδί να τα ξεπεράσει, προκειμένου να προλάβουν μελλοντικά ψυχολογικά προβλήματα.
        Σημαντικό είναι οι γονείς να παρατηρούν τη συμπεριφορά τους και την επίδραση που έχει στα παιδιά, καθώς η καλλιέργεια των αισθημάτων ενοχής και φόβου δημιουργούν ένα παιδί αδύναμο και ανασφαλή που αργότερα, ως ενήλικας θα έρθει αντιμέτωπος με τη διαχείριση τέτοιων συναισθημάτων και κατ’ επέκταση τη δημιουργία μίας ενοχικής προσωπικότητας.

        Για την διαχείριση, την καλύτερη αντιμετώπιση και την αλλαγή τέτοιων προτύπων συμπεριφοράς είναι σημαντικό να υπάρξει επαφή με κάποιον Ειδικό Ψυχικής Υγείας τόσο για τους γονείς αλλά και για το ίδιο το παιδί. Η χρήση ειδικών τεχνικών συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας με εξειδίκευση στη παιδοψυχολογία-παιδοψυχιατρική για την αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική και πολύ βοηθητική για το σύνολο του οικογενειακού συστήματος.

Λουκαδάκη Ελευθερία – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

πηγή
Φιλοξενία: Το Χαμομηλάκι