Παιδική εκμετάλλευση (17ος - 19ος αιώνας) - Οι μικροί καπνοδοχοκαθαριστές: Oliver Twist

Από τον 17ο μέχρι το 19ο αιώνα στην Αγγλία το μέγεθος ενός σπιτιού, και επομένως ο πλούτος κάθε οικογένειας, φαινόταν από τον αριθμό των καπνοδόχων που διέθετε. 

Oliver Twist is a novel created
by Charles Dickens (1812 - 1870)

Επιπλέον, με τεκμήριο τον συγκεκριμένο αριθμό, κάθε οικογένεια πλήρωνε τον ανάλογο φόρο, που λεγόταν «εισφορά εστίας». Η ανάγκη του συχνού καθαρισμού, όμως, των καπνοδόχων, έφερε στο προσκήνιο μία από τις μελανότερες σελίδες παιδικής εκμετάλλευσης στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Οι καπνοδόχοι είναι πολύ πιθανό να πάρουν φωτιά όταν παραμεληθούν και αφεθούν ακαθάριστες για μεγάλο διάστημα ή όταν τα κατάλοιπα της καύσης τις αποφράξουν. Τον 17ο αιώνα, όμως, δεν υπήρχε κανένα αυτόματο σύστημα χημικού ή μηχανικού καθαρισμού, οπότε ως μόνη λύση προωθήθηκε η απόξεση των καταλοίπων με ειδικά μεταλλικά εργαλεία.  

Το πρόβλημα που προέκυψε ήταν ότι οι καπνοδόχοι ήταν πολύ στενές και οι ενήλικες δεν μπορούσαν να μπουν στο εσωτερικό τους, οπότε η ιδέα δεν άργησε να πέσει στο τραπέζι: θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν μικρά παιδιά! 

Έτσι, οι εταιρείες καθαρισμού άρχισαν να προμηθεύονται μικρά παιδιά από διάφορες πηγές, όπως είναι τα άστεγα των δρόμων, τα ορφανοτροφεία και οι φτωχές οικογένειες. Πρέπει να τονιστεί ότι, εκείνα τα χρόνια, δεν υπήρχε νόμος που να απαγορεύει το εμπόριο ανθρώπων ή την εκμετάλλευση των παιδιών.

Οι επιτήδειοι της εποχής, είτε απήγαγαν τα παιδιά από τους δρόμους, είτε τα αγόραζαν από τα ιδρύματα ή τους ίδιους τους γονείς τους, με σκοπό να αναλάβουν να τα «εκπαιδεύσουν» και να τους δώσουν δουλειά. Οι ιδιοκτήτες των εταιρειών καθαρισμού των καπνοδόχων αγόραζαν με ένα μικρό ποσό αυτά τα παιδιά, με μόνη υποχρέωση να τους παρέχουν ρούχα, τροφή και εργασία. Στο Λονδίνο, μάλιστα, την πρωτεύουσα της Αγγλίας, υπήρχε και η Ένωση Εταιρειών Καθαρισμού Καπνοδόχων με 1.000 περίπου μέλη, που διέθετε τους δικούς της κανόνες, όπως για παράδειγμα ότι τα παιδιά δεν θα πρέπει να εργάζονται την Κυριακή, αλλά να πηγαίνουν στο σχολείο και να διαβάζουν τη Βίβλο. Οι συνθήκες εργασίας τους, όμως, στην πράξη ήταν σκληρές και απάνθρωπες και δεν ακολουθούσαν κανένα κανόνα λογικής ή συναισθήματος. Τα παιδιά πολύ συχνά στοιβάζονταν και κοιμούνταν σε άθλια κελάρια και αποθήκες, ενώ το πλύσιμο και το καθάρισμα από την κάπνα αποτελούσαν περιττή πολυτέλεια.
 

Οι μικροί καπνοδοχοκαθαριστές, ηλικίας συνήθως μεταξύ 5 και 10 ετών, εργάζονταν χωρίς κατάλληλα προστατευτικά ρούχα ή οποιοδήποτε άλλο μέτρο προστασίας, με αποτέλεσμα πολλές φορές να παθαίνουν ασφυξία από τη σκόνη ή να σκοτώνονται πέφτοντας από μεγάλο ύψος. Επίσης, δεν ήταν σπάνιες οι περιπτώσεις που τα παιδιά ''σφήνωναν'' και έβρισκαν τραγικό θάνατο στις στενές και διακλαδιζόμενες καπνοδόχους, καίγονταν στα ζεστά τοιχώματα, ή καταπλακώνονταν όταν αυτές γκρεμίζονταν λόγω της παλαιότητας και της πρόχειρης κατασκευής τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι η διάμετρος των καπνοδόχων σε ορισμένα σημεία ήταν τόσο μικρή, ακόμη και μικρότερη των 25 πόντων, ώστε μόλις και μετά βίας μπορούσε να περάσει μέσα από αυτές ένα εξάχρονο αδύνατο παιδάκι.
 

Οι «ιδιοκτήτες», μάλιστα, αυτών των παιδιών τους έδιναν πολύ λίγο φαγητό για να μην παχύνουν και δεν μπορούν να διασχίσουν τις στενές καπνοδόχους!

Τα τοιχώματα των καπνοδόχων καλύπτονταν από ένα στρώμα αιθάλης (κάπνας) μερικών εκατοστών, που έπρεπε να απομακρυνθεί με συρμάτινες βούρτσες ή σπάτουλες. Οι καπνοδόχοι της εποχής πολύ συχνά είχαν δεκάδες μέτρα μήκος και διακλαδίζονταν σε διάφορες κατευθύνσεις, ώστε να φτάσουν σε κάποιο ψηλό σημείο, ψηλότερα από όλα τα γειτονικά κτίρια, για να μην ενοχλεί ο καπνός τους γείτονες. Κατά το καθάρισμα η σκόνη ήταν αποπνικτική και σε συνδυασμό με την έλλειψη οξυγόνου στις πολυδαίδαλες στοές, οδηγούσε πολλές φορές στη λιποθυμία τους μικρούς καπνοδοχοκαθαριστές. Για να ειδοποιούν, μάλιστα, τον υπεύθυνο της εταιρείας ότι είναι ζωντανά και δουλεύουν, ήταν αναγκασμένα κάθε λίγα λεπτά να χτυπούν το τοίχωμα της καπνοδόχου με ένα μεταλλικό αντικείμενο. Όταν, όμως, τα παιδιά έπεφταν αναίσθητα από την κάπνα και την έλλειψη οξυγόνου, ή όταν σφήνωναν σε κάποια γωνία και δεν μπορούσαν να κινηθούν, οι άνθρωποι της εταιρείας έκαναν την απεχθέστερη πράξη: άναβαν το τζάκι, ώστε με τον καυτό αέρα και τον πυκνό καπνό να ''ξυπνήσει'' το παιδί και να συνεχίσει να δουλεύει. Στις περισσότερες, βέβαια, περιπτώσεις τα παιδιά έβρισκαν τραγικό θάνατο, ενώ μετά από αυτό, κάποιος άλλος δύστυχος 6χρονος ή 7χρονος θα έπρεπε να μπει μέσα, με ένα αναμμένο κερί στο στόμα για να φωτίζει το χώρο, να τραβήξει έξω το άψυχο σώμα του συναδέλφου του και μετά να ολοκληρώσει το καθάρισμα της καπνοδόχου!

Το λεπτό δέρμα των παιδιών συχνά γδέρνονταν, τρυπούσε και με το πέρασμα του χρόνου γινόταν σκληρό σαν λάστιχο, αφού
τα ρούχα τους ήταν κουρελιασμένα και δεν υπήρχε κανένα άλλο μέσο προστασίας. Άλλα συνήθη προβλήματα, ήταν οι τραυματισμοί, επειδή συχνά γλιστρούσαν και έπεφταν στο τζάκι, η τύφλωση από τον καπνό, ενώ πολλά από αυτά ξέφευγαν για πάντα από την πραγματικότητα, καταλήγοντας στα σκοτεινά μονοπάτια της παράνοιας. Το καθάρισμα των καπνοδόχων, επίσης, έφερε στην επιφάνεια ένα πρόβλημα που στο μέλλον θέριζε όσα παιδιά επιζούσαν ή κατάφερναν να ξεφύγουν από τους δημίους τους: τον ''καρκίνο των καπνοδοχοκαθαριστών'', ο οποίος στην πραγματικότητα δεν ήταν άλλος από τον καρκίνο των γεννητικών οργάνων. Πρόκειται για τον πρώτο επαγγελματικό καρκίνο που αναγνωρίστηκε στον άνθρωπο, ο οποίος αργότερα βρέθηκε ότι προκαλείται κυρίως από τη χημική ουσία βενζοπυρένιο, ένα επικίνδυνο κατάλοιπο της καύσης του άνθρακα.
 

Αν και το 1804 ψηφίστηκε από την κυβέρνηση νόμος που απαγόρευε τη χρησιμοποίηση παιδιών κάτω των 10 ετών ως καπνοδοχοκαθαριστών, οι ιδιοκτήτες των εταιρειών δεν σταμάτησαν το απάνθρωπο έργο τους, αφού τα παιδιά τους στοίχιζαν ελάχιστα και ήταν πολύ αποτελεσματικά. Μόλις το 1864, μετά από πολλές δεκαετίες στυγνής εκμετάλλευσης αμέτρητων παιδιών και αναλγησίας της κοινωνίας, υπήρξε μία κίνηση από μέλη της Βουλής των Λόρδων, με στόχο την απαγόρευση της εκμετάλλευσης των ανηλίκων. Επιπλέον, για το σκοπό αυτό οι παραβάτες τιμωρούνταν με πρόστιμο 10 λίρες, ποσό πολύ μεγάλο για εκείνη την εποχή. Τελικά, μετά από πιέσεις βουλευτών και με τη συνεργασία της αστυνομίας και των δικαστών, η μαύρη σελίδα της καταβαράθρωσης των παιδικών ψυχών έκλεισε για πάντα, αφήνοντας πίσω της μεγάλο αριθμό νεκρών, σακατεμένων ή ψυχικά διαταραγμένων παιδιών.
 

Τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα, αναπτύχθηκαν πολλές εναλλακτικές μέθοδοι καθαρισμού καπνοδόχων. Η σημαντικότερη ανακάλυψη έγινε από τον μηχανικό Τζόζεφ Γκλας και αποτελούνταν από ένα σύστημα από βέργες και βούρτσες, που έμπαιναν από την κάτω πλευρά (από το τζάκι) και έβγαιναν από την κορυφή της καπνοδόχου. Τα αρχικά, πάντως, συστήματα καθαρισμού αποτελούνταν, μεταξύ άλλων, και από οστά φάλαινας, ενώ τα πιο εξελιγμένα, που εφαρμόζονται μέχρι και σήμερα, έμπαιναν από το πάνω μέρος της καπνοδόχου και κατεβαίνοντας αποκολλούσαν και καθάριζαν την κάπνα. Τον τελευταίο αιώνα, πάντως, το ξύλο και το κάρβουνο δεν αποτελούν πια τα βασικότερα οικιακά καύσιμα, αλλά έχουν αντικατασταθεί από το πετρέλαιο, το ηλεκτρικό ρεύμα ή το φυσικό αέριο.
 

Η στυγνή εκμετάλλευση των παιδιών στην Αγγλία από τον 17ο μέχρι τον 19ο αιώνα, δεν ήταν μια κατάσταση που μπορούσε να μείνει κρυφή. Οι ιδιοκτήτες των σπιτιών της εποχής γνώριζαν πολύ καλά με ποιο τρόπο καθαρίζονταν οι καπνοδόχοι τους, αφού έβλεπαν τα παιδιά να σκαρφαλώνουν μέσα σε αυτές. Σιωπούσαν, όμως, διότι κανένας δεν ήθελε να φράξει ή, ακόμα χειρότερα, να αναφλεγεί η καμινάδα του και να κινδυνεύσει από πυρκαγιά ολόκληρο το σπίτι του. Για παραπάνω από 2 αιώνες, μια «πολιτισμένη» κοινωνία έκλεινε τα αυτιά της στις κραυγές των μικρών παιδιών, που καίγονταν, τυφλώνονταν, σακατεύονταν ή και θυσίαζαν τη ζωή τους για να κρατήσουν τα σπίτια της εποχής καθαρά, ζεστά και ασφαλή.
 

Ο Perrical Pott, χειρουργός του Νοσοκομείου του Αγίου Βαρθολομαίου στο Λονδίνο, το 1775 παρατήρησε τη μεγάλη συχνότητα καρκίνου του οσχέου σε καπνοδοχοκαθαριστές.

Η πειραματική σχέση μεταξύ καρκίνου του δέρματος και των πολυκυκλικών υδρογονανθράκων αποδείχτηκε κατά το πρώτο τέταρτο του 20ου αιώνα.

• 1844: έγινε ο πρώτος νόμος προστασίας των εργαζομένων στην Μεγάλη Βρετανία.
• 1879: ο Haring και Hasse παρατηρούν καρκίνο των πνευμόνων σε μεταλλωρύχους.
• 1895: ο Rehn περιέγραψε όγκους της ουροδόχου κύστεως σε εργάτες βιομηχανίας χρωμάτων με ανιλίνη.
• 1930-1950: αντίστοιχες σχέσεις του καρκίνου του πνεύμονος με νικέλιο, άνθρακα, χρώμιο και αμίαντο.
• 1895: ο Rehn περιέγραψε όγκους της ουροδόχου κύστεως σε εργάτες βιομηχανίας χρωμάτων με ανιλίνη
• 1930-1950: αντίστοιχες σχέσεις του καρκίνου του πνεύμονος με νικέλιο, άνθρακα, χρώμιο και αμίαντο

Σε 1200 υπολογίζονται οι μορφές καρκίνου που μπορούν να προκληθούν σε χώρους εργασίας στην Ελλάδα...

Γράφει η ΜΑΛΛΙΟΥ ΣΑΒΒΟΥΛΑ MD, PhD, Ειδικός παθολόγος – Ογκολόγος, Γ.Γ. Ελληνικής Μαστολογικής Εταιρείας PREDICT PREVENTION, EARLY DETECTION, INDIVIDUALIZED CANCER THERAPY

medisense