Ελεγκτικοί γονείς και ενήλικα παιδιά (εξουσιαστικοί και παρεμβατικοί)

Κανείς δεν μπορεί να μας ελέγξει αν δεν τον αφήσουμε. 

Και τον αφήνουμε, όταν εμείς δεν θέλουμε να αναλάβουμε την ευθύνη της δικής μας ζωής. 

How should adults deal with their overbearing parents

Όταν οι διαχρονικά ελεγκτικοί γονείς προσπαθούν να εξουσιάσουν τα ενήλικα παιδιά τους

Το πρότυπο του ελεγκτικού γονέα είναι σχεδόν επιδημικό στην ελληνική κοινωνία, τόσο που σχεδόν θεωρείται πια φυσιολογικό και δεδομένο… 

Ταυτόχρονα μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, ο έλεγχος καλυμμένος πίσω από έναν μανδύα ψευδο-προστασίας και διαστρεβλωμένου ενδιαφέροντος. 

Η ελεγκτική συμπεριφορά του γονιού δε σταματά με την ενηλικίωση ή το γάμο του παιδιού, απεναντίας πολλές φορές εντείνεται, αναφέρει η Πρεκατέ Βικτωρία, Ψυχολόγος – Εκπαιδευτικός – Συγγραφέας. 

Η δυσκολία του ενήλικου τέκνου να αντισταθεί στην ελεγκτική συμπεριφορά του γονιού διογκώνεται και περιπλέκεται, καθώς συχνά δεν έχει αναγνωρίσει, ούτε έχει επιλύσει τα παιδικά τραύματα από τον έλεγχο του γονιού, ούτε έχει εργαστεί για να αποκτήσει την αυτογνωσία και την αυτοπεποίθηση, ώστε να μπορέσει ως ενήλικας να εξουδετερώσει τις πιέσεις άλλων. 

Χωρίς επίγνωση, συνεχίζει να ελέγχεται για μια ζωή (ακόμη και μετά το θάνατο του γονιού, ενώ συχνά μεταδίδει το μοτίβο του ελέγχου επιλέγοντας ελεγκτικό σύντροφο ή ασκώντας καταπιεστικό έλεγχο στα δικά του παιδιά. 

Σήμερα δε, όταν πολλοί ενήλικες εξαναγκάζονται λόγω της οικονομικής δυσπραγίας να συγκατοικούν με τους γονείς τους και να εξαρτώνται και οικονομικά από αυτούς, είναι ακόμη πιο ευάλωτοι στον έλεγχο. Όχι μόνο λόγω των πρακτικών συνθηκών, αλλά και λόγω της μείωσης της αυτοπεποίθησης που ενίοτε (αλλά όχι απαραίτητα) συνοδεύει την ανεργία.

Στην ελληνική κοινωνία, αυτού του είδους ο έλεγχος είναι γενικά αποδεκτός. Κάποια μικροπειράγματα για την ηλικιωμένη μαμά που θέλει να μπλέκεται στα πόδια του νεαρού ζευγαριού, όμως θεωρείται αποδεκτό «τίμημα» του να έχει κάποιος γονείς που ενδιαφέρονται. 

Λίγο σκεφτόμαστε τον αντίκτυπο στην αυτογνωσία και αυτοεκτίμηση, όχι μόνο ενός ή δύο ενήλικων ατόμων αλλά μιας ολόκληρης κοινωνίας! 

Το ζεύγος στην ελληνική κοινωνία επενδύει πάρα πολύ στα παιδιά, συχνά με μη υγιείς τρόπους, καθώς οι γονείς έχουν από αυτά προσδοκίες δικαίωσης και νοηματοδότησης της δικής τους ζωής, ενώ για πολλές γυναίκες η μητρότητα αποτελεί σύμβολο κοινωνικού στάτους, αλλά και οδό σταθεροποίησης μιας, κατά τα άλλα, αμφίβολης σχέσης.

Ταυτόχρονα, οι ελεγκτικοί γονείς επιδιώκουν από τα επιτεύγματα του παιδιού τους να αντλήσουν αυτοεκτίμηση για αυτά που ενδεχομένως ήθελαν αλλά δεν κατάφεραν οι ίδιοι. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, πώς είναι δυνατόν να αφήσουν το παιδί να είναι ο εαυτός του;

Τι μπορεί να κάνει λοιπόν το ενήλικο (ή μεσήλικο!) τέκνο, του οποίου ο γονιός εξακολουθεί να ανακρίνει και να κατακρίνει την κάθε επιλογή;

Η πρώτη και ουσιαστικότερη αλλαγή είναι πάντα εσωτερική. 

Αυτό είναι το πρώτο θετικό μήνυμα γιατί τον εσωτερικό μας κόσμο μπορούμε να τον καθορίσουμε εμείς, ακόμη κι όταν δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις εξωτερικές συνθήκες. 

Για παράδειγμα, με κατάλληλη εσωτερική εργασία ένα άτομο που μένει στο ίδιο σπίτι με ελεγκτικούς γονείς μπορεί να αποστασιοποιείται πιο αποτελεσματικά από κάποιον άλλον που ενώ μένει σε διαφορετική πόλη, με ένα απλό μήνυμα στον τηλεφωνητή από τον ελεγκτικό γονιό, οδηγείται σε πλήρη σύγχυση, θυμό κι αυτό-αμφιβολία.

Αν έχεις ελεγκτικούς γονείς, το πρώτο είναι να συνειδητοποιήσεις ότι έχεις δικαίωμα να είσαι ο εαυτός σου, έχεις δικαίωμα να διαφωνείς με τους γονείς σου, έχεις δικαίωμα να κάνεις πράγματα που δεν εγκρίνουν οι γονείς σου κι έχεις δικαίωμα να μην τους ενημερώνεις για θέματα που δεν τους αφορούν. 

Έχεις δικαίωμα στην ιδιωτική σου ζωή και στον ιδιωτικό σου χώρο κι έχεις δικαίωμα να είσαι διαφορετικός από τους γονείς σου. 

Αν είσαι διαφορετικός από τους γονείς σου: 

α) Δεν θα καταστραφείς, 

β) Δεν θα τους καταστρέψεις, 

γ) Δεν θα καταστραφεί ο κόσμος.

Έχεις δικαίωμα να ελευθερωθείς από το νοητικό τους έλεγχο, ακόμη κι αν σε κάποια πρακτικά πράγματα τους χρειάζεσαι ακόμη. 

Σκέψου ότι οι γονείς σου δεν είναι αλάνθαστοι, όχι περισσότερο από εσένα, άρα δεν έχουν μεγαλύτερη δικαιοδοσία να κρίνουν τι είναι σωστό και τι λάθος στη δική σου ζωή. 

Ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος να αμφισβητήσεις τις κρίσεις των γονιών (γιατί αλλιώς θα αμφισβητείς αδιάκοπα τον εαυτό σου) είναι να δεις αντικειμενικά τι έχουν καταφέρει εκείνοι στη ζωή τους. 

Ίσως δεν τα κατάφεραν και τόσο καλά, ώστε να έχουν την αλάνθαστη εκείνη σιγουριά να αποφασίζουν για εσένα. 

Ίσως σε αντίστοιχες συνθήκες με τις δικές σου να τα κατάφερναν πολύ χειρότερα. 

Ίσως σε κάποιους άλλους τομείς να είναι πολύ πίσω. Δεν σημαίνει πως ό,τι λένε είναι λάθος, αλλά εσύ θα έχεις την τελική κρίση για το τι είναι σωστό, όχι εκείνοι.

Ένας άλλος τρόπος να πεισθείς μέσα σου ότι θα πρέπει να βρεις τη δική σου αλήθεια και να ακούσεις τη δική σου φωνή, όσο κι αν αντιτίθενται οι γονείς σου, είναι ότι οι γονείς ούτως ή άλλως κάποια στιγμή θα φύγουν από τη ζωή. Ποιος θα αναλάβει την ευθύνη για τις επιλογές σου τότε; Εκείνοι δεν θα είναι εκεί για να τους ζητήσεις εξηγήσεις, αν οι οδηγίες τους αποβούν λανθασμένες! 

Τουλάχιστον αν ακούσεις την εσωτερική σου φωνή, θα έχεις την ικανοποίηση ότι έκανες το καλύτερο που μπορούσες κι ήσουν αυθεντικός. 

Αν όχι, θα ζήσεις την υπόλοιπη ζωή σου με πικρία γιατί κάποιος άλλος σε παραπλάνησε. 

Όμως, είσαι ενήλικος και οφείλεις στον εαυτό σου να αναλάβεις εσύ την ευθύνη της ζωής σου όσο κι αν εκείνοι δεν θέλουν να σε αφήσουν να ενηλικιωθείς.

Μια καλή ιδέα για την καλλιέργεια της αυτογνωσίας, αλλά και των υγιών ορίων, που είναι απαραίτητα για την αντίσταση στον έλεγχο των γονιών, είναι να κρατάς ημερολόγιο κλειδωμένο κάπου ώστε να μην έχουν πρόσβαση! 

Η καταγραφή των σκέψεων και συναισθημάτων θα σε βοηθήσει να διατηρήσεις μια υγιή αίσθηση της ταυτότητάς σου και να ανακαλύψεις τι πραγματικά θες, ώστε να μην παραπαίεις ανάμεσα στην υποταγή σε αυτό που θέλουν οι γονείς σου και στο ακριβώς αντίθετο. 

Επίσης, ένας ή δύο πιστοί φίλοι (ανεξαρτητοποιημένοι οι ίδιοι) θα σε βοηθήσουν να έχεις μια πιο αντικειμενική οπτική. Η συζήτηση με τους φίλους μπορεί να βοηθήσει πολύ όταν νιώθεις ότι καταβάλλεσαι από τις παρεμβάσεις των γονιών. 

Καλό είναι να αποφεύγεις να εκμυστηρεύεσαι σε άτομα του στενού οικογενειακού περιβάλλοντος, εκτός κι αν έχουν πλήρως αποστασιοποιηθεί, γιατί μπορεί να έχουν άλλη «ατζέντα» στη σχέση με τους γονείς σου και να προσπαθούν να κρατήσουν ισορροπίες από τη δική τους σκοπιά.

Σε πρακτικό επίπεδο, αν οι γονείς σου είναι ιδιαίτερα ελεγκτικοί, μη μοιράζεσαι σημαντικές πληροφορίες μαζί τους. Μην αποζητάς κατανόηση ή έγκριση από εκείνους. Κράτησε τα σημαντικά πράγματα (θετικά κι αρνητικά) για τον εαυτό σου και τους πιστούς σου φίλους, γιατί ο ελεγκτικός γονιός θα χρησιμοποιήσει οποιαδήποτε πληροφορία για να σε χειριστεί. 

Οι ελεγκτικοί γονείς θα επιμείνουν να ρωτούν, να παρεμβαίνουν, να σου λένε τι να κάνεις, ακόμη και να διατάζουν. 

Σε όλα αυτά, προσπάθησε να κρατάς την αλληλεπίδραση στο ελάχιστο δυνατό – μην ανταπαντάς, μη μπαίνεις σε διάλογο, μην αντικρούεις με επιχειρήματα, ο ελεγκτικός γονιός θα τα χρησιμοποιήσει ως λαβή για να ασκήσει ακόμη περισσότερο έλεγχο. 

Στις επίμονες ερωτήσεις δίνε σύντομες, ασαφείς, γενικόλογες απαντήσεις, χωρίς να τρέφεις περαιτέρω συζήτηση. Ακόμη κι αν φαίνεται να συμφωνείς, όταν είναι ο μόνος τρόπος να σε αφήσουν να ηρεμήσεις, είναι σημαντικό να είσαι ξεκάθαρος μέσα σου για τα δικά σου πιστεύω. 

Αν γίνονται κακοποιητικοί, προειδοποίησέ τους και φύγε. Κλείσε το τηλέφωνο ή φύγε. Μόνο οι πράξεις μπορεί να είναι αποτελεσματικές στο να αυτοπεριοριστούν. Μόνο αν αραιώσουν οι προσκλήσεις, θα συνειδητοποιήσει η ελεγκτική μαμά ότι δεν πρέπει να σχολιάζει το κάθετι που θα βλέπει στο σπίτι σου.

Βεβαίως, όταν υπάρχει η ανάγκη για πρακτική βοήθεια, π.χ. φύλαξη παιδιών από τη γιαγιά, το πρόβλημα γίνεται πιο περίπλοκο, αλλά και πάλι το γεγονός ότι έχεις ανάγκη από πρακτική βοήθεια δεν σημαίνει ότι έχει το δικαίωμα να παραβιάζει τα όρια της δικής σου ζωής. 

Μπορείς να ξεκαθαρίσεις τα όρια και τη συμφωνία, π.χ. «Θα μου κρατάς τα παιδιά, θα σου κάνω τα ψώνια» και να τους υπενθυμίζεις αυτά τα όρια κάθε φορά που τα καταπατούν. 

Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα τα σεβαστούν, αλλά είναι σημαντικό για εσένα να επιμείνεις. Προσπάθησε να βρεις ποια είναι η ανάγκη σε εκείνους που τους κάνει τόσο ελεγκτικούς (φόβος, συνήθεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση) κι ίσως αυτή η αναγνώριση σε βοηθήσει να τους αντιμετωπίσεις διαφορετικά.

Το μοτίβο του ελέγχου συγχέει τα όρια και διαστρεβλώνει την ανάληψη ευθύνης, που είναι τόσο σημαντική για την αίσθηση της ταυτότητάς μας στον κόσμο. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Αμερικανός ψυχοθεραπευτής Δρ. Dan Neuharth: 

1. Δεν είσαι εσύ υπεύθυνος για όσα σου έκαναν οι γονείς σου στην παιδική σου ηλικία, εκείνοι είναι. 
2. Δεν είναι οι γονείς σου υπεύθυνοι για όσα κάνεις εσύ στην ενήλικη ζωή σου τώρα, εσύ είσαι.

Σε αυτή τη δίκαιη ανακατανομή της ευθύνης έγκειται εντέλει η απελευθέρωσή μας από τον γονεϊκό έλεγχο: 

Κανείς δεν μπορεί να μας ελέγξει αν δεν τον αφήσουμε. Και τον αφήνουμε, όταν εμείς δεν θέλουμε να αναλάβουμε την ευθύνη της δικής μας ζωής. 

Όσο φόβο κι αν προκαλεί, ο μόνος τρόπος για να νιώσουμε πλήρωση ως ενήλικες είναι να αναλάβουμε την ευθύνη της ζωής μας. Αλλιώς θα ανακυκλώνουμε το μοτίβο του ελέγχου, ελέγχοντας τα δικά μας παιδιά και -σε βάθος χρόνου- κατηγορώντας τα, γιατί εξαιτίας τους δε ζούμε τη ζωή που θέλουμε…

Επεξεργασία άρθρου: Μαρία Ιωαννάτου
infowoman