Το παιδί στον κόσμο της πανδημίας

Στις 20 Νοεμβρίου του 1959 ο ΟΗΕ υιοθέτησε τη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Παιδιού» και το 1989 τη «Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού». Παρ’ όλα αυτά, στη χώρα μας η Ημέρα του Παιδιού γιορτάζεται σήμερα, 11 Δεκεμβρίου, γενέθλια ημέρα της UNICEF.

Το κείμενο της διακήρυξης, όπως υιοθετήθηκε το 1924 από την Κοινωνία των Εθνών, μέσα σε όλα αναφέρει χαρακτηριστικά τα εξής τρία δικαιώματα:

• Κάθε παιδί πρέπει να λαμβάνει όλα τα απαραίτητα μέσα για τη φυσιολογική του ανάπτυξη, τόσο σε υλικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο.
• Κάθε παιδί πρέπει να είναι το πρώτο άτομο που θα λαμβάνει ανακούφιση σε περιόδους δυστυχίας (και πένθους).
• Κάθε παιδί πρέπει να ανατρέφεται μέσα στη συνειδητοποίηση των ταλέντων του, τα οποία πρέπει να αφιερώνονται στην υπηρεσία των συνανθρώπων του.

Βλέπουμε, όμως, πως στο πλαίσιο μιας πανδημίας, τόσο τα δεδομένα, όσο και τα ζητούμενα αλλάζουν και όλοι μας, μαζί και τα παιδιά, καλούμαστε να προσαρμοστούμε σε νέους κανόνες μιας καινούριας πραγματικότητας. Μιας κοινωνικής πραγματικότητας, που μέσα σε όλα αφήνει στο περιθώριο και το ίδιο το παιδί. Το παιδί που μαθαίνει, εκ των πραγμάτων πλέον, από μικρή ηλικία την ανάγκη της αποστασιοποίησης από τον διπλανό του, την αναγκαιότητα της χρήσης μάσκας, την απαγόρευση συναναστροφής του με άλλα παιδιά.

Με τα νέα δεδομένα βρίσκουμε το παιδί καθηλωμένο για ώρες μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, στον ίδιο χώρο, να έρχεται αντιμέτωπο με την έλλειψη εναλλαγής παραστάσεων, με μια μονότονη καθημερινότητα. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, έχει παρατηρηθεί από εκπαιδευτικούς πως τα παιδιά έχουν δυσκολία στην ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης, καθώς επίσης και στην έκφραση των απόψεών τους, τόσο προφορικώς, όσο ιδίως και γραπτώς. Οι συνθήκες της πανδημίας και η «λύση – μονόδρομος» της τηλε-εκπαίδευσης ήρθαν να οξύνουν την κατάσταση αυτή. Όταν, λοιπόν, κάνουμε λόγο για τα θύματα της πανδημίας, ας μην αναφερόμαστε μόνο στους συνανθρώπους μας που δυστυχώς έχασαν άδικα τη ζωή τους ή νόσησαν βαριά. Παράλληλα, θα πρέπει να στρέφουμε την προσοχή μας στο παιδί και στην παιδεία και την ανατροφή που αυτό λαμβάνει σε συνθήκες πανδημίας.

Έχει παρατηρηθεί ότι στην αρχή της πανδημίας τα παιδιά εξέφραζαν παράπονα πως τους λείπουν οι φίλοι τους, ακόμη και το σχολείο. Ύστερα, όμως, συνήθισαν και αρνούνταν να βγουν μια βόλτα. Ψυχολόγοι έχουν χαρακτηριστικά σημειώσει πως η καραντίνα δεν αποτελεί ουσιαστικά για τα παιδιά διακοπές, αλλά απώλεια της γνωστής και δομημένης καθημερινότητάς τους, η οποία τους προσέφερε ασφάλεια, σιγουριά και αίσθημα ταυτότητας.

Σε συνθήκες καραντίνας χάνεται εύκολα η αίσθηση του χρόνου, της συνέπειας, της ευθύνης. Επιπρόσθετα, η απουσία σχολείου και εξωσχολικών δραστηριοτήτων ωθεί τα παιδιά στην ολοένα και αυξανόμενη χρήση υπολογιστών, τάμπλετ και βιντεοπαιχνιδιών. Η καθημερινή και πολύωρη επαφή με την οθόνη και το διαδίκτυο δημιουργεί ένα υπόβαθρο για ενδεχόμενο μελλοντικό εθισμό σε διαδικτυακά παιχνίδια, καθώς, επίσης, καθιστά τα άτομα πιο εσωστρεφή και αντικοινωνικά. Πράγματι, η σχολική τάξη με την αλληλεπίδραση των μαθητών αποτελεί μείζονα παράγοντα κοινωνικοποίησης. Η απουσία, λοιπόν, της δια ζώσης εκπαιδευτικής διαδικασίας δίνει έδαφος στην εσωστρέφεια, σε αισθήματα ανασφάλειας, ντροπής και δισταγμού. Σύμφωνα και με μελέτες που έγιναν σε Ιταλία και Ισπανία, τα παιδιά άλλαξαν τελείως συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της καραντίνας, εμφανίζοντας δυσκολία συγκέντρωσης, νωχελικότητα, ευερεθιστότητα, νευρικότητα, συναισθήματα μοναξιάς, δυσφορία, ανησυχία. Και αυτές είναι μόνο μερικές από τις έως τώρα συνέπειες στην ψυχοσύνθεση των παιδιών, χωρίς ακόμη να γνωρίζουμε με βεβαιότητα τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις.

Ποια θα πρέπει να είναι η στάση των γονέων, λοιπόν;

Οι γονείς οφείλουν να βρίσκονται κοντά στα παιδιά τους περισσότερο από κάθε άλλη φορά, να αφουγκράζονται τις ανησυχίες τους, να διαθέτουν χρόνο σε εκείνα. Αυτή τη δύσκολη περίοδο, εφόσον λόγω συνθηκών οι γονείς βρίσκονται περισσότερες ώρες με τα παιδιά τους στο σπίτι, το πρότυπό τους θα είναι εντονότερο. Έτσι, έχουν χρέος ειδικά τώρα να αποτελέσουν θετικό παράδειγμα για τα παιδιά τους, αφήνοντας στην άκρη τις οθόνες, στρεφόμενοι στον γόνιμο διάλογο, την ουσιαστική συζήτηση, τη συντροφιά ενός βιβλίου, την άθληση. Παράλληλα, είναι σημαντικό ο γονέας να διδάξει στο παιδί του την αξία της υπομονής, της ψυχραιμίας και της υγιούς προσαρμοστικότητας σε δύσκολες συνθήκες, όχι μόνο για το κοινό συμφέρον, αλλά και για το ατομικό.

Παρά τα δεινά, λοιπόν, που μας έχει αφήσει ήδη η πανδημία, οφείλουμε να είμαστε αισιόδοξοι και όσο γίνεται δημιουργικοί για χάρη των παιδιών. Ο ιός βρίσκεται ακόμη εδώ, αλλά όλοι ελπίζουμε πως δεν ήρθε, για να μείνει. Όσο, όμως, τον αντιμετωπίζουμε, έχουμε χρέος όλοι και κυρίως οι γονείς να προστατεύουμε το παιδί και το περιβάλλον ανάπτυξής του, ώστε, όταν ο ιός φύγει, το άτομο, είτε ως παιδί είτε ως νέος πια, να είναι σε θέση, τόσο ψυχικά, όσο και πνευματικά, να επιστρέψει φυσιολογικά στην κανονικότητα.

Σε τελική ανάλυση, είναι ανάγκη να στρέψουμε το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής μας και της φροντίδας μας στα παιδιά και στους νέους, γιατί αυτοί ήταν, είναι και θα είναι η προτεραιότητα μιας κοινωνίας που θέλει να αυτοαποκαλείται προοδευτική, σύγχρονη, με όραμα και στόχους για ένα καλύτερο μέλλον. Γιατί το παιδί του σήμερα είναι ο νέος, υπεύθυνος πολίτης του αύριο.

Άρθρο της εξωτερικής συνεργάτιδος, Σταυρούλας Παπανδρέου,

youthvoice.gr